Lumentza iparraldian

210123: Urtzi, Oier.

 Lumentza N aldeko IS-087 zuluan desob. Xabierrek bere garaian hasi eta lagatako zulua lokalizatzia pixkat kostau jaku, baiña 20 miñittu artadixan gora eta behera ibillitta lokalizau dogu. Bertan, Urtzik gogoratzen zebana baiño harri gehixago topau dogu (Xabierrek berak, edo besteren batek botata, biharra lagatakuan). Harek kendu eta gero, Urtzi potzu nagusixan ondoko ganbaratxora sartu da; jarraipen argirik bakua, eta norabide txarrian (kanpora). Goiko galerixiakin bat egitten dabela konprobau dogu, hori bai. Beste aldian, mendi barrurutz, jarraipena egon leikian lekurutz zuzendu doguz biharrak. Kadenetan, handik goiko maillara eta hortik kanpora bota doguzen harrixak ez dira asko izan (700 bat kg bloke dezimetrikotan), baiña bai nahikua guk be Xabierren etsipenez kutsatzeko, eta eurixa hasi baiño lehen (11:00etarako emonda zeguan) biharra amaitzeko. Laga dogun modura, harri txintxar zentimetrikuak kentzen jarraittu leike, baiña hobe kubo baten laguntzaz. Eta -achtung- nik haize korriente leun-leuna, Beaufort-Etxebarria 1/2 gradukua, somatzen neban harrixon artian. Ez da lehentasunezko biharra, bistan da (lehenago juango nintzake ni Kabauan dakaguzenak begiratzera) baiña, besterik ezian, ez da plan txarra goiza pasatzeko.

PD: gaurko zulua katalogauta dagon konprobatzian, konturatu naiz Garratxa IIxan (gero ikusi doguna Urtzi, ardixak egoten dirazena) argazkirik ez dakagula. hurrengorako ia gogoratzen garan.

Gero, kataloguan errore bat genkala konturatu naiz: gaur Urtzik  mobillakin zulo honetan hartutako koordenadak gure katalogoko IS-087-ren koordenadekin bat datoz (...). BAIÑA nere ordenadorian begiratuta, IS-087-ren topoa, argazkixa eta fitxa ez nekazen gaurko kobazuluanak! Mendixan SE aldian dagon IS-022 Garratxa IVkuak baiño. Gotzoni jakinarazitta, eta zuzenduta.

Kastillozar

210110: Antua, Javi, Oier.

Mandoia. Domeka goiza libre, gure adituekin zona interesgarri honetan egindako ibillaldixan parte hartu dot. Oinguan, Lekubasotik igo gara eta, urtegixan inguruan, Kastillozar mendixan alde bixetatik datozen uren jatorrixak miatzen ibilli gara, kanpo aldetik.

Ulertu dotenangaittik, Aptiar eta Albiar arteko transito gunian ibilli gara (kareharri mota desbardin biren arteko kontaktuan). Lehelengo urtegixan bertan dagon itturri sulfurosua ikusi dogu. Gero, Kastillozar eskumatik datorren ubidian gora egin dogu, ubegiren bat lokalizau nahixan; baiña momentu batetik aurrera txariak bidia itxi desku; atzera jaitsi eta, Kastillozar ezkerretik gora, ustez antxiñako bainuetxekuak dirazen aztarnak ikuskatu doguz: horma bat, aska bi, eta jatorri argirik ez dakan errekasto sulfurosua; eta bidian gora segiduta, azken eukalipto landaketen ostian oso aldatuta geratu dan eremuan, "tobera" baten gora eginda, beste ubegixa lokalizau dogu, gaurkuan beherengua baiño ez zekan isurbide multiplia. Handik metro gitxira, katalogau bako kuebatxo bat lokalizau dogu: Antua sartu da eta, nahiz eta haize korrienterik bape izan ez, jarraipena euki badaka, eta desob lana egittia mereziko dau, beheko ubegixan galerixiari "pintxazua" egitteko aukeria ikusteko. Goixan dagon atxerixia be, miaketa sakonagua egitteko modukua da.

Azkenik, beherutzko bidian, errekan bestekaldian dagon meazulo baten ikustalditxo bat egin dogu. Antua 20-25 bat m barneratu da; adar pare bat eta haize korriente nabarmena dago (seguraski handik metro batzutara dagozen beste meazulo batekin konektatzen dau); halako zuluetan ohikua dan legez, ur asko dago eta esploraziño-topua neoprenozko jantzixekin egin beharko da, eta ahal bada EVE-kin koordinaziñuan, emaitzak konpartitzeko bada be (interesauko jakela pentsau nahi dogu).

 

Ioannes Olençero Hatchourcoulou-ren olaren bila

 2020/12/31  Zutoia, Santi

Taldeko hainbat kide Lezateko kobara abiatu dira gaur Gabonzahar ospatzera, baina pandemiak ez zuen gomendatzen jende gehiegi han biltzea eta Zutoia eta biok beste puntu baterako txangoa egitea erabaki dugu, Muruetako haitzetan dagoen Atxurkuluko leizera, hain zuzen.

Aspalditik neukan gogoa hara joateko eta paraje hartan apur bat arakatzeko, antzinako kontu batek jakin-min handia sortzen zidalako.  Gogoratzen dut nola Artola erreka hegalean dagoen Txukurriagako errotako maiorrak aspaldian liburu oso zahar bat erakutsi zidala. Eta honelako kontu bat zekarren: antzina Busturia, Murueta eta Foruako errotari guztiek Ioannes Olençero izeneko behargin bati egiten ziotela haien bolunak konpontzeko enkargua, beste inork ezagutzen ez zituen tresna miresgarriekin eta metal gai oso bereziekin lan egiten zuelako. Ioannes hori  Muruetako haitzetako artaditik etortzen omen zen, eta ba omen zeukan hango haitzulo ezkutu batean gailuak lantzeko ola edo fabrika. Liburuan esaten zen, baita ere, olaren jabea bere ama zela, Marie Dominique Hatchourcoulou izeneko emakume bat. Dirudienez, lantegia martxan jartzeko ardura nagusia amak hartzen omen zuen, Ioannes parrandan ibiltzen baitzen maizegi.

Urte batzuk geroago, ADES taldekoek Atxurkuluko leizeak esploratu zituzten. Izen honen jatorriari buruz gogoetak eginez, beti egon naiz pentsatzen ea nondik zetorren Atxurkulu izen hori: Izan ote zezakeen inolako loturarik maiorraren liburuan agertzen zen Marie Dominique Hatchourcoulou izenarekin? Ala lekua berak zituen ezaugarriengatik zen?

                                                      Atxurkuluko leizean

Izan ere, koba horiek haitz-urkulu edo haitz tarte luze batean zabaltzen dira, V itxura duen inguru batean. Espeleologo adituek hauxe diote, bitarte hori antzinako galeria handi baten arrastoa dela. Paleogaleria zaharraren ia tetxu osoa kolapsatuta erori egin zen, eta hondoratzeak utzitako aztarna da oraingo haitz-urkulu hori. Leizeak eta kobak justu tetxua erori gabe geratu den leku bakanetan agertzen dira.   

Antzinako kontuetan sinisten ibili gabe, logikoagoa dirudi Atxurkulu izenaren azalpena azken hau izatea, baina aurten jasotako informazio batek, zalantza berriak sortu dizkit. Mendiaren barrenean zegoen eta orain erorita dagoen Mallokuko baserrian bizi izandako agure batek kontu bitxi bat aipatu zidan koben bila ibiltzen naizela jakin zuenean. Zera zioen, justu haiek bizi ziren Malloku baserri gaineko haitzean Atxurkulu izeneko paraje bat zegoela, leize zuloz beteta. Eta ohar hau egin zidan:

- Baina ez joan hara!

- Zergatik? esan nion.

Agureak ez zuen azalpenetan luzatu nahi, batzuetan ez zituela gauzak ondo gogoratzen eta, baina zera adierazi zidan:

- Gu umeak ginenean han zarata arraroak entzuten genituen, lurpean makina bat edo antzeko zerbait martxan arituko balitz bezala.

Eskerrak eman nizkion kontu bitxiarengatik eta, bada ezpada, ez nion aipatu urte batzuk lehenago ADES taldekoek hango leizeak esploratu zituztela, ezer berezirik sumatu gabe.

Ordua zen, beraz, inguru hari beste begirada bat eskaintzeko. Gaur egin dugu bide hori: Axbiribileko tontorrera heldu ondoren, gainik gain joan gara hatxerian zabaltzen diren potoetako txaraka zarratuan gora eta behera ekinez. Noiz behinka uso saldoak ikaratzen izan ditugu, eta baita ere basurdeak eta orkatzak.

Beldur apur batez iritsi gara Atxurkuluko paraje hartara. Leizearen aho zabalena alde batera utzita, beste aldean dagoen aho txikiagotik sartu gara biok barrura. Saloi handi bat dauka leizeak barruan.

Isil isilik egon gara han biok zati batean.  Baina ez zen ezer aditzen.

Halako batean, zurrumurru urrun bat sentitu dugu, lurpean makina bat lanean arituko balitz bezala. Baina Zutoiak orduan:

- Hori kanpoko haizeak arte adarrak jotzen dituenean ateratzen duen soinua da.

Baina nik ezetz. Ez da izan hori nire inpresioa. Ikusten nituen koba ahotik kanpoan arbolak mugitzen, baina seguru nago entzuten izan den hotsa lur azpi urrun batetatik zetorrela.

Ea hurrengoan berriro hara joateko eta hango zirrikituak hobeto arakatzeko adorea biltzen dugun.

Artzeagagane

 

"¿Ves todo eso, hijo mío? Pues algún día será tuyo". Ezkerrian Utxarain, eskuman Erosomendi.

201226: Oskar E, Gotzon, Martin U, Antua, Javi, Oier.

Aginaga (Ibarrangelu) eta Artzeagagan (Bedia).

Nere asmua Aginagara juatia zan, mariskatzera (errekako ganba zuri famosuok...) baiña allegau bezain laster txamuskina usaiña hartzen hasi naiz: lehelengo Martinek "Hombre Oier! Bai animaua zu!". Gero Antua, irribarre makurrakin: "Balientia zara! Agiñara orduan?". Eta Oskarrek be, halako komentarixoren bat egin ostian: galderak egitten hasi naiz. Noski: sarreran bertan dagon estuasuna pasatzeko (batez be behetik gora) lanak izango nittuala, eta beheragoko Termopilen Pausua, argi eta garbi, ez nebala pasauko. Eta gaiñera inguruan beste zulorik ez dagola, "B Plan" bat egitteko! Hori ikusitta, eta jakinda Antua Javikin Bedian geratuta zeguala, Mandoia inguruko lanetarako, ez dot zalantza haundirik euki: horraxe hobeto.

Halan abixau gara, ba, Al Sur de Autzaganeko lurralde basatira. Kanpoko lana aurreikusi da: Javik, bere lan sistematikuan, zona bateko zuluak ondo katalogau nahi dittu, gero jardunaldi gitxittan ti-ta danak esplorau, topografiau, lagindu etabar egitteko, Txakarre aldian egin genduan legez. Orduan gaur hortan ibilli gara. Ni neu asko aklarau ez naizen arren, ez detsa asko inporta: beste bixak lekua ondo ezagutzia da inportantia, eta hortan ondo dabiz. Mandoiako inguru hau karst "mantxa" txiki askoz osatuta dago, batzuk oso isolatuak, eta zona honetako panoramika orokor bat egitteko balixo izan desta; kasu honetan, Artzeagagane mendi inguruan (vulgo Artzagane) W aldetik ibilli gara, mapa toponimikuan "Sustraitza" izenakin dagon paraje horretan. Hortik Erosomendi, Ereño, Kastillozar bistan genkazela, mea trintxera eta zuluak ikusi doguz; azalpen geologikuak barra-barra entzun doguz (Antua liburu bizi bat bada be, Javi ez da gitxiago) eta zulo pare baten sartu gara. "Indicio mina" izenakin katalogauta dakagun horretan (...) bio lagintxo batzuk hartu dittudaz (masma txiki 2, diptero 1); eta gero, Antuanek tamaiño ikaragarriko batera eruan gaittu. Barrua ondo miatzeko dago (materiala behar da; bere garaian Antuanek Ritxarrekin begiratu zeban pixkat). Horrenbestian amaittu dogu eguna, Bediako Txakoliñian frito batzuk janda, beste bixak hurrengo saio baterako planak egin daben bittartian ahal bada Haitzulo taldekuen laguntasunakin. Ea ba, pixkaka, danon artian karst honek merezi daben argitalpen politta egitteko behar dirazen pauso guztiak emoten doguzen!

Gu bestiak baiño goizago allegau gara etxera. Hárek be emongo dabe euren informetxua!

Mereludi

 

201219: Petrus, Gotzon, Xabi, Antua, Oier.

Mereludi, plan multiplia. Batez be katalogo lanak.

Beste laurak Atxurra gaiñeko zulo batera juan dirazen bittartian (ez galdetu neri zein), ni MG-054 (...)ra juan naiz, 200830ian galdutako bio lagiña berreskuratzera. Han topau dot (tapia karraskariren batek janda! pare bat hille itxain ezkeriok, ez neban tuturik topauko); pixkat gehixago lagintzeko aprobetxau dot, baiña aurrekuan iges egin zestan Ischyropsalisik topau barik. Hau izan da gaur bildutakua:

3-4 Lepisma
1 pequeño caracol
2 pequeñas arañas
1 diptero
1 pequeño opilion blanco

Urteeran, atasko "interesgarri" bat izan dot: hiru bat saiakera egin dittudaz, beso-sorbalden pausuakin ezin asmauta. Takikardia eta nerbixuak kontrolatzeko ariketa anaerobio politta izan da. Pro: atasko reversiblia zala, buru-hankak libre, eta lagunak abisuan gaiñian zeguazela. Kontra: bakarrik nenguala, sarrerako harri bloke inkietantia (indarka ibiltzeko leku eskasa) eta(...). Total, laugarrenian asmau eta kanpora juan naizela, arazo berezirik barik.

Kamiñora jaitsi naizenian, ez nekixan bestiak nun zeguazen; beraz, trankil-trankil, Pepetxok XVIII  gizaldixan legez, auzotik zihar ibilli naiz. Atxurrara jaitsi, eta Atxamonten gora egin dot, bestien berbarua noiz entzungo. Eta MG-10 Pepetxo V-ren parian izan da hori: batzuk behetik eta bestiak goittik zetozen, Pepetxo X famaturutz (MG-012 barrixa; lehengua, neuk katalogau nebana, X kategoriara jaitsi da eta). Sasitzatik zihar allegau naiz, eta azkenian ezagutu dot... sarreria. Izan be, burua sartu eta lehen bihurguniari begiratuta, nere "pizti baltz" dirazen boyaux hórretako bat ikusi dot, eta azkenian leihatilla bat. Gaiñian neoizko letra zekazen: "Oier, hamen sartu bez". Argi-argitsuak. Kiñuka. Nere burua pixkat ezagutzen dot onezkero, eta badakitt etxakola bape, bape, bape gustatzen longaniza itxurako harrizko heste bigurri baten betegarri izatia. Bai, badakitt kabitzen naizela; bai, badakitt pala/atxur bihar pixkatekin nasaittu zeikiala; baiña ze nezesidade? Taldian halako lekuetatik errez pasatzen dan jentia dagon bittartian, laga kuebia dagon modura, ezer apurtu barik, eta laga neuri neure bostian, koko-biltzen. MG-012 honetan, hain zuzen be, Elona quimperiana ale politt bat jaso dot; hortik barrura dagozenak, etorkizuneko bioespeleologuak jaso deixezela.

Halan amaittu da ba nere eguna; kotxera juan-etorrixa egin dot, bestiei material batzuk ekartzeko -txaran zihar ibiltzia, ariketa bikaiña!- eta, Zulueta errekia birrittan pasauta alde egin dot, gaur etxera goizago juan biharra nekan eta. Bestiak kontauko dabe beria!

Kobetako munduan

 

201212: Oier.

Kobeta (Olatz, Mutriku). Gaur eguna umorez hasi da, Txalapartan aspaldiko partez sartu eta barruan jarritta armosatzeko aukeria izan dogulako. Bisittan be etorri jakuz Zapa eta Idoia (aspaldiko!) eta Burumendiko merchandising despliege guztian erdixan, adarra jo deste ea nere kronikak euren blogian idazten ez ete naizen hasi biharko. Izan be, ADES-eko bestiak badabiz gauzak egitten, astian 2-3 bidar barrena, baiña... ez dabe blogian ezer idazten! Paradoxikoa, gaur hirugarrengo astez jarraixan, blog honetan beste zona batera egindako espediziño baten barri agertzia. Badakitt bestiok be idazten dozuela (kronika internorako); ba zer kostatzen jatsue hamen be publikatzia? :-)

En fin. Gure zonan planik ez, eta gaur laberinto honen beste zatitxo bat ezagutzera juan naiz ba. Ez naiz bisittari bakarra izan: GEMA-ko Unai "Trotixa" be etorri da, eta horri esker hiru taldetan banatu ahal izan gara, gaurko jardunaldixari etekiñik haundiña etaratzeko. Batetik, Soto eta Troti, juan dan zapatuko eskalada lekuan jarraitzera (uste dot); bestetik, Iki eta Josu, Lekondeko sektorian (?) explo eta topo egittera; eta azkenik, Unai eta ni, topo/bio tandem perfektuki engranatuakin aurrera. Hiru taldiak banatu garanian, 11:30ak ziran.

Gaurkuan beraz, Unaien aginduetara eta bere superbisiñuan (ni hamen bakarrik galdu egingo nintzakelako), Gigantes eta erreka nagusixak bat egitten daben puntura allegau gara, eta handik behera, Kameruneraiñoko tartia mapeatzera. Azkenian ezagutu dot gela famoso hau, eta hortik aldeko biharrakin juan jakuz orduak; 14:00ak aldian, Kamerun gelia bera marrazteko neurrixak hartu doguz, eta gero Iki eta Josurengana joan gara. Bloke artian, 60. hamarkadan Leizaola eta bere lagunak geldittu zittuan -eta gero Leizarpekuak gaindittutako- sifoia ezagutu dot, eta errekan behera sarrera klasikotik datorren galerixa aldian juntau gara bestiekin. Unaiek "antxiñako jantokixa" seiñalau desta eta, espero neban legez, materia organiko artian koko nahikua topau dot (Quaestus, uste dot; antiajuak kanpuan ahaztu dittudaz eta... korrikalarixak potuan sartu biharrez, ez dot astirik izan eurak ondo begiratzeko!).

Puntu horretan, Mari Errauskiñe modura etxera bueltau behar nintzala eta, fondoko hirurei agur esan eta, Unaiek tarte ezezagunian lagunduta, Gigantes errekan gora juan naiz. Soto eta Trotiren lekuan azpittik pasau naizenian, euren gauzak ikusi dittudaz baiña eupadei ez detse erantzun; urrin ibilliko zirala pentsau dot, ea gero zer kontatzen daben. Gigantes gelan bertan, ostera (juan dan zapatuan Unaiekin topografiautako meandruan sarreran), materia organiko lizundu pixkat topau dot, eta han kokuak! (gela honetan topatzen dittudazen lehelenguak). Quaestus eta Aranzadiella (?) asko, alkarrekin, nahastian. Bertan ogi zati bat laga dot, ea hurrenguan zer agertzen dan. Hortik aurrera, poliki-poliki inmensidadian gora, arroila horretan ardi-kukusua baiño txikixagua sentitzen. Atentziñua deittu desta zenbateko "eurixa" egon dan sektore honetan gora. Kalian baiño gehixago busti gara!

Beraz, laburbilduta, hauxe izan da nere bio lagiñen uzta: 1 Trichoniscoides, 3-4 Quaestus, 3 Lithobius, 2 diptero, 3-4 Aranzadiella (?).

 

Armintxe eta Mattes

201207, 14:51etako argazkixa.

 201207: Oier.

Armintxe, limnigrafo publikuan ikustaldixa. Zapatutik eurixa eten barik botatzen diharduanez, gaur astelehena, goizian ikustaldixa egittera juan naiz (9:15). Kontuan hartzekuak:
    • Minimo barrixa aktibau egin da: bere aurreko hormigoia garbi, ezker eskumako hormigoian aldian.
    • Megalituan eskumako ertzeko urteera multipletik be ura urten da (bedarra zapal), baiña jarixo txikixakin: ez dau orbela guztiz garbittu.
    • Kanpofoballeko hobixa eta ubidia berera betetxo, 1,5 inguru.
    • Dana argazkixetan jasota.
Datozen orduetan eurixa emonda dago, intentsidade altuaguan gaiñera (asteburuan zihar, une puntual batzuk kenduta, ez dau asko bota).

15:00etako ikustaldixan, megalituan ez dago aldaketarik. Goizian zihar eurixak sendo bota dau. Ubidian, ostera, harri markagailluetan urak 5-10 zm gorago egin dau. 

Mattesek hitzaldian zehar azaldu dizkigun mapa topografikoetako batzuk.

201207: Simone, Oier.

Arratsaldez, Johannes Mattes espeleologo austriarraren hitzaldian. Edinburgoko Unibertsitatearen STIS sailak (Science, Technology and Innovation Studies), antolatua, eta Simonek berak aurkeztua, speleo historialari honek egindako azken ekarpena azaldu digu, argitaratu aurretik azaldu ere! Bere topografia zaharren bildumako ale ezin ederragoak erakutsiz, irudikatu ezina irudikatu nahiaren erronka aurkeztu digu, prezisioaren eta irudimenaren ezinbesteko nahastea. Bertan ere esan dudana errepikatuko dut: guk topografia egitean askotan aurkitzen garen egoera da, ailegatu ezin garen lekuak mapan jaso beharra, eta "asmatu" dugun hori etorkizuneko espeleologoek nola ikusiko duten imajinatzea... Mattesen ikergaia ikusita, badakigu egiten ditugun akatsekin onberak izango direla, beraz... aurrera.

Jarraian, accuracy gehiagorekin, entzun dugunaren gorabeherak.

"Concepts of Knowledge and Space in Historical Cave Maps (1500-1800)"

Abstract: As places of a specific mediality and polyvalent imagery, caves were of interest for scholars, travelers as well as artists. Serving as a bridge between different cultures of knowledge, the underground, its observation and documentation functioned as a projection screen for the visitor’s claims of interpretation and possession. For scholars as Jacques Gaffarel, Athanasius Kircher or Johann Weichard Valvasor, who dedicated specific attention to the subterranean world, the difference between nature and culture was not so clear as it seems today. – A fact, which became particularly obvious in case of natural caves expanded by humans during Greek or Roman times. In this context, caves can be also recognized as so-called “boundary objects” (Star & Griesemer), connecting different communities of practice and meanings of various constituencies.
In particular, historical cave maps represent the contemporaries’ attempt to arrange and design the knowledge of the subterranean world as well as their inherent metadisciplinarity and aestheticism. Due to their specific format, repertoire of symbols and practices of survey, these plans can be identified as an own type of map, that should satisfy either scholarly, artistic or touristic needs. On the basis of a cultural-historical approach, the paper examines cave maps as a representation of a subterranean space, but in particular as a space of representation, where discourses on knowledge, architecture and the human body were visualized and various forms of scholarly cooperation were put in practice. The variety of maps, used for this study, includes both published and archive sources of scholars like Buondelmonti (1415), Leibniz (1749) or Buckland (1823) and belongs to caves in different parts of the world.

The author/presenter: Johannes Mattes is a postdoctoral scholar at the Austrian Academy of Sciences and lecturer at the Department of History at the University of Vienna. His two recent monographs “Reisen ins Unterirdische [Traveling in the underground]” (2015) and “Wissenskulturen des Subterranen [Cultures of subterranean knowledge]” (2019) deal with the scientific and cultural history of caves, speleology and the underground in general. Mattes was Visiting Professor at the École des Hautes Études en Sciences Sociales (Paris) and Visiting Scholar at Stanford University (CA) and York University (Toronto). Since 2020, he is Board Member of the International Commission on the History of Geological Sciences.. Mattes’ current research examines the history of natural sciences in a cultural context, expeditions, scientific societies & academies, popular science, relationship between politics, research and the public. Since 2019, he is leading a research project on the history of (popular) scientific societies in Vienna and the Habsburg Empire throughout the 19th century. His contribution to STS includes studies on the formation of the scientific field of speleology as a metadisciplinary project, where both professionals and amateurs contribute, and the impact of practices and politics on discipline formation.