Aritzgane eta Atea

Bio: ze animali da hori? Guk ez dakigu

191006: Antua, Gotzon, Oier.

Aritzgane III-ra (Ereño), aurreko baten lokalizautako zulo barrixa. Lehelengo sarrera bigurrixan osteko gelatxuan, behera doian lezia errez nasaittu dogu. eta atzera gora igotzeko gatxa bazan be (eta gu soka barik), "masma" bixak juan dira behera. Dolina erdira doian galerixa txiki bat topau dabe, ur xirripa aktibo bateraiñok, eta bloke artian galtzen zana. Gaur ez zeguan haizerik (lehengunetan bai egon da, itxuria) eta hori barik nekez igarri leike nundik desobstruidu biharko litzaken. Esplorautzat emon dogu, ez dirudi bueltauko garanik.

Bio aldetik, sarrerako gelan Rhinolophus hipposideros bat egon da (109 kHz), gero beheko pisora mobidu dana. Sarrerako gelan bertan Meta, masma txikixago bat, Oxychillus eta Elona jaso doguz; beheko pisuan, Quaestus bat bebai. Lithobius be ikusi dogu, baiña iges egin desku.

191006-arratsaldez: Oier.

Lekeition, Mikel XXX informatzailliak seiñalautako zulua ikustera juan naiz. "Atea Berdea" etxebizitzetako obretan sartu naiz, Usotegittik. Bertara allegau naizenian uste baiño txikixagua izan da: sarreria 0,40 altu eta 0,20 zabal, ez naiz kabitzen. Barrurutz desarrollua: 3 bat metro, bistan, fuso formako galerixa-arrakalan. Haizia (Beaufort-Etxebarria eskalan) 0. Horma guztiak kaltzita kostra batekin estalitta; lurra lokatz fiña, arrakalatua, ur estankaua egon izanan seiñale. Hormak eta lurra beige koloreko oiñarrixa. Terrenua marga itxurakua izan arren, zulua karstikua da; antro endogeo txiki isolatu bat emoten dau, obrak apurtuta agerixan geratu dana. Eraikiñan zapatak estaliko dabe. XX modura katalogauko dot badaezpada. Koordenadak (UTM 30, datum ETRS89): 540099 4801055 error:8. Argazkixak egin dittudaz (eskaliakin, eta barrutik), baiña galdu; Mikelek etaratako argazkixak dakaguz barik (eskala barik).

Lamiñen Sisteman, bisitariak ausikika

Euskal espeleologoen artean dugun arau ez idatzi (baina oso errespetatu) batek dio, zona bat talde espeleologiko baten ardurapean dagoenean, hango kobak ikertzera doana bertako taldearekin harremanetan jartzea komeni dela. Ez da arau legala (legez, Espainian kobazuloak ez dira inorenak -jabetza Estatuarena da-) baina bai operatiboa: lurpean, elkarlanaren emaitza hobea baita konpetentziarena baino. Ikerlari gehienek arau hau errespetatzen dute; baina badira zonako espeleologoak "gau-zaindariaren txilibitutzat" hartzen dituztenak ere (gero horrelakoak dira emaitzak).

Edonola ere, esandako hau espeleologiari dagokio bakarrik (hau da, jarduera zientifikoari); espeleoabentura jarduerak, edo turismoa, aparte doaz. Izan ere, zona guztietan daude bisitari asko erakartzen dituzten kobazuloak; gure kasuan Lamiñen Sistema (Armiña eta Lamiñen koben arteko trabesia), Iñeritzeko leizea eta besteren bat. Bertara datorren jende guztiak gu abisatzen hasi ezkero, telefono deiekin erotuko ginateke.

Jakin dugu Lamiñen Sistema bisitatzen duten talde batzuen artean liskarra piztu dela, barruan dauden sokei buruz. Egokiak diren, edo ez diren; segurtasuna bermatzen duten, edo ez duten... Hori dela eta, duela hile batzuk, pertsona batzuk gurekin harremanetan jarri ziren, haien iritzian bertan zegoen materialaren egoera eta instalazioaren segurtasuna ez zelako ona; eta ea ondo iruditzen zitzaigun hura hobetzea, gastuak eta materiala bere gain hartuta. Guk, detailea eskertzeaz gain (edozeinek ez baitu baimenik eskatzen, horrelakoak egin aurretik), nahi zutena egiteko esan genien; haiez fio ginelako, eta han zeuden soka eta instalazio horiek ez zirelako gureak (izan ere, Lamiñen Sistemaren esploratzaileok -GEV eta ADES- ez dugu sekula ezer ekipaturik utzi kobazulo honetan).
Gauzak horrela, pertsona hauek koban instalatuak zeuden materialak kendu zituzten, berriarekin ordezkatuz. Baina irailaren 28an egin dugun azken esplorazio saioan, material hau kenduta aurkitu dugu, lehengo instalazioaren antzeko berri batekin. Baita kartel hau ere:

Bistan denez, Lamiñen Sistema bisitatzen duten taldeek irizpide desberdinak dituzte instalazioaren egokitasunari buruz.

ADES Espeleologia Elkartea, printzipioz, ez da sartuko liskar honetan. Pentsatu nahi dugulako Lamiñen Sistemako bisitariak gai izango direla euren kabuz adostasun batera ailegatzeko, gure kobazulo enblematiko honen gozamena, segurtasuna eta zainketa harmonia onean uztartuz. Hala bedi!

2 x 1 (Ispaster eta Mutriku)

190929: Oier.
Olatzekuekin (Soto, Txikiñe, Unai) Atxukarrora. Katazulo ikusgarrixa zabaldu dabe aurreragokuan ezagutu neban laminadore horretan. Haize korrientia: 2 Beaufort/Etxebarria (kanporaka), baiña mendi honetan dagon kolektore saria argitzeko oso interesgarrixa izan ei leike. Ulertu dotenangaittik, Ziñuako dolinatik Artzain Errekara isurtzen dan sisteman ibilli gara; konplexu guztian irudikapen 3D bat ez dakat, baiña badirudi paleomaillak bata bestian azpixan kokatuta dagozela, eta zona honetan dagozen zulo guztiak hidropuzzle horren parte desbardiñak izango litzakez. Dakixenak dakixe, ni gaur ez naiz etorri pentsatzera, asto-lanera baiño: eta horretan jardun dogu pare bat ordu luze, eroso baiña makur, 10 bat petate bete lur kanporatuta. Bittartian, lagin fotografiko eta biologiko batzuk hartu doguz; nere aldetik: Meta, Oxychillus, dermáptero baltza, Troglohyphantes itxurakua, masma oso txiki eta zurixa (troglobiua?).

Beaufort-Etxebarria eskala

190922: Xabi, Antua, Oier.
IS-XX (...?). Bide bittatik etorri jaku informaziñua (xxx eta yyy), lehelenguan jabetzako lur batzuetan, zzzz kontran, koba bat dagola. Errez topau dogu, terraplen artifizial baten ertzian. Azkonar-zulo bi, laminadore tipokuak, alkarrekin komunikauta sarreratik hurre, eta seguraski barrurago be. Galeria freatiko argixak dira, baiña ixa goraiñok kolmatauta; sedimentua zaharra da, ez dirudi behintzat azken 100 urtetakuak. Barruan, azkonarrak sartutako kanpoko hondakiñak, ladrillo moderno zati batzuk bebai. Sabaiko pendanten artian 2-3 pinporta gorri (5 bat mm diametroko puntuak); arte rupestre "diskretua"? ;-)
Informatzaille batzuekin be egoteko aukeria euki dogu, eta badirudi zona berian zulo gehixago egon zirala: barrena, gerran auzoko jentian errefujixo moduan erabilli zana (hónek ez diraz, seguru) eta igual zzz-an obretan desagertutako besteren bat bebai. Gauzak holan, zalantzak dakaguz gaur ikusittako hau 140525-an apuntatutako Azkoitti dan... baitta be, guk Algorta II modura katalogau doguna GEV-en Algorta II izango dan, edo... errefujixua ha izango zan (horretarako gaurkua baiño aproposagua dala eresten dogu).
Bio lagiñak: Oxychillus 2 eta Meta 1.

Urregarai inguruan

 190914: Ibon, Petrus, Gotzon, Idurre, Oskar Sin Fin, Antua, Tomas, Oier.

Txepetxabixen (Markina-Xemein). Umia eta bixok bestiak begiratzera juan gara (geroko bazkarixan preliminare modura) baiña azkenian leza barruan amaittu dogu, harrixak karriatzen. Pertsona asko giñanez, "kadenetia" osatuta erritmo bizkorra ipiñi da (batzutan kanpokuak ez giñan gai barrutik zetorren harri ufala kudeatzeko!). Pare bat orduan, 300-400 kg artian etara doguz, eta potzu kabezera bat geratu da bistan; puntakuak esan dabenez, hortik beherako jarraibidia garbixagua eta seguruagua dirudi. Hurrengo saiorako!

Ostian, Santa Eufemiako zelaixan bazkari gozua, eta girua be ederra.

Tartian (ez dakat oso argi ze unetan), Xabi, Oskar Bonbero eta beste batzuk prospekziñuan eta esploraziñuan jardun dabe: katalogau bako zulo barrixa (Jesuittena ete?), hurrenguan esploratzeko + ermittako pistako zulua explorauta.

Lamiñen Sisteman (Armiña - Lamiñak)

190831: Antua, Oier.
Armiñatik sartu eta Lamiñetatik urten gara, puntu bat errebisatzeko eta tranpa biologikua ikuskatzeko. Sarreran, tamalez hau topau dogu: uste eze kuebak zabortegi modura erabiltzeko ohittura txarra ez dala guztiz ahaztu...
Barruko jarduna motza, baiña atsegiña izan da: seguraski nere ikuspegi subjetibua da, speleo egitten daroiadazen 14 urtian sekulan ez dotelako honenbeste denpora pasau zulo baten sartu barik. Alkantarilla batian be pozik ibilliko nintzan gaur!
Lehelengo, Antuanek detektautako puntora juan gara: goiko eta beheko galerixan arteko komunikaziño posible bat, haize korriente nabarmena dakan lekuan, trabesiako bidetik oso hurre, baiña ezkutuan. Zunda bat bota dogu behera, eta gure bidia segidu dogu.
Gero, tranpa biologiko inguruan ez dot nik uste neban besteko faunarik topau: billa ta billa ibilli banaiz be, Quaestus bakarra jaso dot; biharbada denpora larregi laga dot etorri barik. Bada zeozer behintzat, eta jasota geratu da (uzt 28xan jasotako bio materialakin batera).
Mailla aktibora jaitsitta, kanporako bidian hartuta Antuanek ustezko lekuan topau dogu zundia; beraz konfirmauta geratu da, goiko eta beheko maillen artian beste komunikaziño puntua, eta korrientian arrazoia.
Gaur ur gitxi zetorren, eta arraiñak hobeto ikusten ziran: 8-10 bat ziprinido ikusi doguz, batzuk zuritzen hasittakuak. Igual hamendik 50 edo 100.000 urtera espezie troglobio barriren bat izango dogu Mereludin...
Bistan da, tarte honetan txoko eta jarraipen posible asko begiztatu doguzela, betegarri kuaternarixuen artian. Sistema honen esploraziñua amaittutzat emoteko asko falta da ondiokan...

La Tortuga – Iritegi lurpeko trabesia

2019/08/23  Martin U., Aitortxu, Zutoia, Santi

1973 eta 74 urteetan, neuk 13-14 urte nituela Arantzazuko Seminarioan nengoenean esploratutako kobetatik zehar ibili gara gaur. Koba hauetara inoiz ere itzuli gabe nengoen ordutik hona. Haitzuloek Arantzazuko santutegiaren aurrean dagoen Aitzabal mendia zeharkatzen dute alde batetik bestera, eta hango erreka nagusiko urak joaten dira beheko nibeletatik. Hemetxe sortu zitzaidan bizitza osoan espeleologiarekin izan dudan grina. 

Ez dakit gaur egun Aloña Mendi Espeleologia Taldekoek zein sigla edo izenez ezagutuko duten sartzeko erabili dugun kobazuloa, baina guk orduan “La Tortuga” deitzen genion. Ez nuen gogoratzen zergatik jarri genion izen hori, baina sarrerako ahora heldu naizenean berehala konturatu naiz: haitz bloke bat dago lurrean, dortoka baten itxura duena. Bestalde, kuriositate botaniko batez ohartu naiz: inoiz ikusi dudan huntz enborrik handiena dago hormatik igotzen.

Zutoiak galdetu dit, “akordatzen zara ezertaz?”. Intriga handia neukan neuk ere ea gogoratzen nuenak balioko zuen trabesia egiteko. “Badaukat kobaren eskema orokor bat buruan” erantzun diot.

La Tortugatik sartu ondoren banekien gorantz abiatu behar genuela, baina arrotza egin zait hasiera eta ondorengo bidea. Guztiz ahaztuta neukan bere izaera klastikoa, haitz blokez erabat betetakoa. Bai gogoratzen nuen galeriak gorago dagoen Aien kobiako sarrera nagusiarekin konektatzen duela, gutxienez pare bat lekutatik.

Baina ni beste gauza baten bila ibili naiz: gertakizun berezia izandako sala handi baten bila. Izan ere, sala hartan seminarioko mutiko batzuek, Arrasateko taldekoek, peripezia oso berezia bizi izan zuten: Aien kobiako ahotik sartuta, jauzi handi baten gainaldera heldu ziren, eta erabaki zuten nola edo hala hura jaitsi egin behar zutela. Seminariora ogia ekartzen zuen gizonari agindu zioten Oñatin soka bat erosteko, eta harekin abiatu ziren hurrengo larunbatean. Soka lodia zen gomuta dut, eta marapiloak egin zizkiotela salto hura pultsuan jaisteko. Kontua da sartu zirela, eta denek jaitsi zirela behera, inor goian geratu gabe. Baina, bueltarako unean, haietako inork ere ezin izan zuen soka hura pultsuz igo. Zorionez, inguruko aldeak esploratzen hasi zirenean kanpora irteteko beste aho bat aurkitu zuten.

Irrikitan egon naiz, beraz, sala hartara noiz helduko, batez ere ea umetako abenturak noraino izan daitezkeen aintzat hartzekoak ala denboraren joanak puzten ote dituen jakiteko. Azkenean, blokeen artetik apur bat kostata, aurkitu dut hara heltzeko bidea. Eta, benetan diot, txundituta geratu naiz han ikusi dudanarekin.

Han zegoen Arrasatearrek jaitsitako saltua. 11 metroko  bertikal guztiz aereoa. Esan nahi da pultsuz jaitsi zutela, linterna bat gerritik eskegita zutela. Egon gara komentatzen gure artean gaur eguneko espeleologo zailduen artean ere salto hura marapilodun  soka batez jaistea temeritate handitzat hartuko litzatekeela. Eta, bestalde, mutiko Arrasatear haiek ez baziren izan gai hura pultsuz igotzeko, oraingo espeleologoen artean ere ikusi nahiko nuke ea nor litzatekeen kapaz. 

Handik aurrera lokatzez betetako katazulotik ekin behar izan dugu aurrera, ondoko galeriara heltzeko. Katazulo hau nola aurkitu genuen ere, kontatzeko moduko gauza da. Goiko sarrera handitik sartuta albo batean dagoen malda basaztu handi batetik jaitsi ginen hiru mutiko, 35 metro inguruko jauzian, soka bi lotuaz marapilo batekin. Mutiko haietako bat gaur egun Antxieta Arkeologia Taldean aritzen den Xabier Maiz azpeitiarra zen. Biok ginen amorratuak ahal genuen guztietan kobetara joaten. Amaieran aldapak 3 metro inguruko saltoa zeukan, guztiz bertikala, eta jaistea erraza izan zen. Han ere kontuak itzuleran sortu ziren, lokatzez betetako soka hartatik pultsuz igo behar zenean. Nola edo hala, nik lortu nuen igotzea, baina besteek ezin izan zuten. Orduan alternatiba baten bila, katazuloan sartu ziren, eta zorionez handik Arrasatearren gelara heldu. Handik aurrera bazekiten nola irten kanpora. 

                                                      Aien koba eta Iritegi bitarteko galerian

Aldapa bat igonda, formazioz betetako galeria batera heldu gara. Gogoratu naiz mutikotan aurkitu genuenean ere nolako inpresioa egin zigun inguru haren edertasunak. Galeria hartatik aurrera jarraituta, blokeen kaosa dago. Mutikotan kaosa igarota Iritegi kobako galerietara heldu ginen, eta beraz, orain ere ez zen izan behar oso zaila hura pasatzea. Eta hasi gara han egon den fletxa bati jarraituz blokeen arteko bide estuetan aurrera. Salatxo batera heldu garenean, Martinek esan du: "begira zer dagoen idatzita horman". Begiratu dut: Sala de los perdidos. “Jontxo, ez da hau bidea orduan”. Atzerantz eginda, beste tarte batzuk arakatzen ibili gara. Baina ezin aurkitu bidea. Aitortxuk, hozten hasita, zioen, “itzuli gaitezen etorri garen lekutik”. Pentsatu dut, “nola da posible umetan aurkitu genuen pasoa orain ezin izatea, ustez espeleologo hain esperimentatuak izanda”. Azken saio bat egin behar zela erabaki dut, eta haizeari kasu eginez haitz bloke handi baten gainera igota bere atzetik estu-une batek leku zabalagora eramaten zuela ikusi dut. Esan diot Martini, “pasatu zaitez horra beste aldera”. Handik gutxira, esan digu, “hau dela bidea dirudi”. 

Iritegiko galeria zabaletan zehar ez dugu izan arazorik. Hori bai, berriz ere harrituta geratu naiz nolako lekuetatik ausartzen ginen mutikotan. Ibon Aranberri artistak burdinazko ate handi batez itxitako ahoa alde batera utzita Iritegiko bigarren ahotik irten gara kanpora.

Batzuetan memoriak handitu eta esajeratu egiten ditu iraganeko kontuak, baina beste batzuetan ia kontrakoa gertatzen da.

IN MEMORIAM. MATÍAS RIVERA

IN MEMORIAM. MATÍAS RIVERA

En los años 80 la Federación Vizcaína de Montaña publicó el libro “Gorbea”, que venía a ser una reedición del excelente clásico escrito por Sabin Apraiz en 1950. Coordinado por Jesús de la Fuente, no se limitó a repetir el contenido del original, sino que lo amplió con varios capítulos dedicados, entre otras cosas, al pastoreo, a los monumentos megalíticos y a la espeleología.

Este último apartado aparecía firmado por un tal Matías Rivera, y desde que cayó en mis manos, al poco de publicarse, aquellas 16 páginas ejercieron sobre mí una poderosa atracción, la misma que había sentido al acercarme a las oscuras bocas de Itxina. Más allá de la penumbra inicial, todo era un misterio para el simple mendizale que yo era por aquel entonces. El propio Matías escribía “los espeleólogos somos reacios a escribir en publicaciones no especializadas en estudios subterráneos, pero en esta ocasión por tratarse del Gorbea nos ha impulsado a hacerlo una razón puramente afectiva y personal, al tratarse de la zona donde comenzamos a desarrollar nuestra actividad espeleológica”.

No conocí a Matías hasta muchos años después, pero en mi caso, él formaba parte también de ese particular universo afectivo, inspirador de una afición como la espeleología. Fue en 2016 cuando, preparando la parte histórica del libro sobre la Torca del Carlista, lo entrevisté y tuve la ocasión de comprobar su gran calidad humana. Era una persona extremadamente educada, un gentleman de la espeleología que puso a mi disposición todos sus recuerdos. Hablamos de sus inicios en Matiko, en el grupo TBM, de su actividad en la Unidad Alpina de la Cruz Roja, en el CAS, en el GAES… Me facilitó sus diarios de exploraciones, sus topografías, en papel cebolla de la época, sus fichas de instalaciones, etc. Y todo cuidadosamente elaborado, demostrando una  dedicación que solo puede explicarse desde la pasión que alguien como él tuvo en aquellos años 70 y 80 por la espeleología.

Al conocer la noticia de su fallecimiento he sentido una gran tristeza. Ahora, no he podido evitarlo, recuerdo sus palabras acerca de la situación extrema que vivió en enero de 1976 en la Torca del Carlista, cuando quedó suspendido en el inmenso vacío cabeza abajo, colgado de un pie, sin nadie de apoyo ni abajo ni arriba, en la campana, puesto que su único compañero de expedición esperaba mucho más arriba sin saber nada. “¿Quieres que lo publiquemos, Matías?, le pregunté. Me respondió, amable como siempre “Adelante, no hay ningún problema”. E inmediatamente me confesó “… pero tengo que decirte que aquello me cambió la vida, fue como volver a nacer, desde entonces siento mucho más todas las cosas de la vida… pero eso no hace falta que lo pongas…”. Releo con emoción su diario “… son 20 minutos angustiosos, estoy muy agotado, falto de ideas, y veo a la muerte que me acecha…”. Cuando luego consiguió sobreponerse, llegó su compañero fuertemente impresionado por aquel ambiente, ya que era la primera vez que descendía una sima, pero Matías decidió no preocuparle. Leo en su diario “… debo sobreponer mi angustia y animar al compañero. Debo conservar la moral de los dos a un nivel aceptable…” y le dijo “no ha sido nada, solamente un mal nudo que me ha costado mucho soltarlo”.

Ese era Matías.

Sit tibi terra levis.

Josu Granja