Burrutxaganetik Urrutxaganera

 2024-6-1 Santi

Atxarreko artadiaren gailurrik altuenera igota bere azpiko lautada bitarteko zatia arakatzen ibili gara zapatu honetan, eta ezin dut alde batera utzi tontor honek daukan izenari buruzko komentarioa. Izan ere, euskarazko berbak transkribatu direnean, gure historiako mendeetan zehar askotan gertatu den moduan, euskararen ezagutza ezak (edo hizkuntzari buruzko ardura ezak), toponimo zein abizen izenetan aldaketa bitxiak egitea eragin du. Eta oraingo hau da, hain zuzen ere, horrelako kasu esanguratsu bat. Mendiaren gailurrera helduta, hango buzoiko letreroan izen hauxe agertzen baita: Burrutxagane. Horixe da mapa guztiek erakusten dutena ere.

Ez da bakarrik mendi horren kasua, abizen bat baino gehiagotan gauza bera gertatu baita: Gurrutxaga, Burrutxaga, Gurrutxurtu… Nahiz eta sasi-etimologia asko aurkitu daitezkeen sarean izen horien nondik norakoari buruz, linguisten arabera jatorrian dagoen oinarrizko berba fruta-arbola bati dagokio, bizkaieraz oso ohikoa den urrutxa zuhaitzari, hain zuzen (batuan, hurritza). Beraz, mendiaren izenak urrutxak edo hurritzak dauden paraje baten gaina esan nahi du.

Transkripzio problema hau euskara eta hizkuntza indoeuroparren arteko diferentzia nagusi batekin lotuta dagoela iruditzen zait. Hizkuntzalari askok adierazi bezala, euskara eta beste mintzaira horien arteko bereizketa handi bat zera da, euskararentzat oso erakargarria dela hitzak bokalez hastea eta, aldiz, Europako gainerako hizkuntzak oso uzkur dira gauza bera egiteko. Ez dago alferrik aipatzea euskara dela, adibidez, ama eta aita hitzak bokalez hasten dituen europar hizkuntza bakarra. Beste guztiek kontsonanteak maite dituzte hitz horien hasieran.

                                        Urrutxaganeko tontorrera. ADES
 

Honaino helduta, zer gertatu da Atxarreko gailur honen izenarekin? Transkripzioa egin zuen eskribauren batek, entzun zuenean Urrutxagane izena, zail egiten zitzaion toponimo hori bokalez hastea eta, inongo intentzio txarrik gabe, berak, naturalki, Burrutxagane aditu zuen, eta horrela idatzi zuen. Berdin idatz zezakeen Gurrutxagane ere. Kontua da horrela geratu dela, seguru aski betiko, testuetan.

Hala ere, guri espeleologoei ere eskribau lanak egitea tokatzen zaigu leize eta kobazuloei izenak jartzerakoan eta, euskarari justizia apur bat egiteko, Urrutxaganeko lezia erabili beharko genuke.