Armintxe, Bustenkoba, Bosquete

 20241006: Petrus, Gotzon, Oier.

Aste hau mugimendu handikoa izan da.

Lehenik, astean zehar eginiko eurien ostean, Armintxen (Lekeitio) uholde episodio berri bat errejistratu dugu, bertako grabatuen "3 sektorea" ur lokaztuarekin berriro zikinduz (ohikoa da hau urtean bizpahiru aldiz gertatzea). Etsigarria da, bertako labar-arte aztarnategia aurkitu genuenetik 8 urte pasatu berri diren honetan, Administrazioaren aldetik uholdeen arazoa oraindik konpondu barik egotea.

 Zapatuan, ostera, Kortezubin izan gara. Azkenaldian herrian egiten ari garen esplorazio handiei segida emanez, oraingoan Bustenkoba historikoari tokatu zaio. 5 orduko explorazio eta topografia saioaren ostean, bi inkognita gelditu dira esploratzeko, haietako bat haize korronte sendoarekin. Gainera, kobazuloaren hirugarrengo sarrera bat aurkitu dugu.

 Zapatu-domekan, baita ere, Euskal Espeleo Laguntzaren Simulakro Orokorrean parte hartu du. Kasu honetan zailtasun nabarmeneko leize bat aukeratu da, Sima del Bosquete (Izaba). Leize honetan jada erreskate bat burutu zen 2016ean, eta desobstruzkioen ostean Anialarrako sistemaren ebakuazio bide nagusia izateko aukera handiak dituenez, interesgarria zen bere ezaugarriak eta zailtasunak ezagutzea. Ederki ezagutu ditugu bai! Ustekabez betetako ariketa izan da, benetako erreskate batean kontuan hartu beharko diren hainbat eta hainbat detaileez jabetzeko balio izan diguna. 

Gabilaren eta karrabasoen eremuan

 

20240929: Xabi, Urtzi, Gotzon, Antua, Oier.

Lekeitio-Ispasterko labarrak. BFAko Ingurune Naturala eta Nekazaritza Sustatzeko Sailaren baimena eskutan abiatu dugu datorren denboraldian garrantzi gehiena izango duen kanpaina hau. Babestutako hegazti espezieak direla eta (Falco peregrinus eta Phalacocrorax aristotelis), irailetik abendurako tartea baino ez dugu labarretako haitzuloen prospekzio eta esploraziorako; epe labur horretan, ezarri zaizkigun baldintzen, meteorologiaren, itsasaldien eta geure disponibilitatearen limitazioekin -gogora dezagun ADES Espeleologia Elkarteko kide guztiak bolondresak garenez, gure denbora librean aritzen garela- kostaldeko zati honen ezagutza-maila ahal bezainbeste handitzen saiatuko gara.

Lehen jardunaldi hau Antzoriz lurmuturrean hasi dugu, bi taldetan banatuta: Urtzik eta Xabierrek E aldera egin dute, Santa Katalina ermita azpiko Antzoriz I eta II ikuskatzera (aztarnategiaren babesa egoera onean dago) eta gero gauza bera Solope I eta II zuloekin.

Beste hirurok M aldera egin dugu, ikustaldia interes karstikoko zonaren azken puntutik hasteko: alegia, duela urte batzuk identifikatutako Otoioko Urbegitik. Behar bezalako katalogazioa duen puntua da: ur-iturri iraunkorra, (...) erreferentziazko puntua izango zena zalantza barik. Beraz bertara abiatu gara; iristeko bidea ez da erraza, baina azkenean segurtasunez egiteko moduko zidorra identifikatu dugu. Bloke handien artean, eta marearen ordua gogoan, kare/tupa harrien arteko kontaktua utzi dugu, atzoko euriekin aktibo zegoen urjauzirantz. Bertara iritsita, haitzuloa eta bertatik ateratzen den ur emaria (gaur 0,5 l/s) ikusi dugu, eta gunearen estratifikazioaz eta haitzulo gaineko diaklasaz aritu gara, ur-errejimena ulertzeko seguraski gakoa izango dena. Bueltarakoan, behinola identifikatutako aterpe interesgarriaren bila ibili gara, (...), baina ez dugu aurkitu. Bidean zehar, pare bat hegazti espezie ere ikusi ditugu, baina une honetan ez dugu haiek identifikatzeko gaitasunik; interesgarria litzateke gida/tutorial erraz bat eskuratzea.

Antoliñakuen loibekin

 20240922: Antua, Ritxar, Mariano, Oskar E, Gotzon, Oier.

Gautegiz-Arteagako Udalak eskatuta, herrittar talde bat gidatu dogu Antoliñako zuluetara. Atxarreko mendi moltzuan azalpen geologikua egin eta gero, gorutz abixau gara. Lehelengo geltokixa, lezia: bertara jaistia abenturia izan da, barruko gela nagusixa eta bertan dagon aintziratxua ikusteko; han endokarstaren ezaugarrixak eta esploraziño espeleologikuan gorabeherak azaldu doguz, bertan bizi dirazen izakixen gaiñian be zeozer esanda. Gure gonbidatuak lurpian argazkixak egitteko teknika berezixa be ezagutu dabe. Lezatik urtetzeko operaziñua be ondo juan da, eta ostian Antoliñako kobara egin dogu. Orduan antropologia kontuetan murgildu gara, interes berezixa piztu dabena, kontuan hartuta gaur etorri dirazen pertsona gehixenak haitzulo honetan bizi izandako jentian ondorenguak dirazela. Sigur gagoz ez dozuela errez ahaztuko! Oin badakizue espeleologuok zertan ibiltzen garan, eta nun aurkittu gaitzakezuen. Plazerra izan da!

Arantzazuko frantziskotarrenian

 20240919: Oier.

 Goiz goxua pasau dot Arantzazuko frantziskotarrenian. Hille batzuk diraz XVIII. mendeko Lekittoko #speleo bertso batzuen atzetik nenbixala: ahoz ahoz zabalduta, Juan Antonio Uriartek jaso zittuan idatziz XIX mende erdi partian. Banekixan eskuizkribu hori Arantzazun zeguala; Noelia Gomez artxibozaiñak (Cuencako euskalduna!) lokalizau desta legajua, ondiokan digitalizau barik dagona, eta gaur juan naiz kontu haundiz -hauskorra dalako- erretratu on batzuk hartzera. Lekeitioko hiribilduaren 700 urteurrenian egingo dirazen ospakizunetan aurkeztuko doguz bertsuok, datorren urtian: ADES Espeleologia Elkartiak emondako hitzaldixan erakutsiko doguz (...), irudi, kantu eta azalpen guztiekin batera!

Helburu printzipalaz gain, ez dot ukatuko, banekan kuriosidade pixkat monasterixo barrutik ibiltzeko. Parakaidista baten modura, ez nekan ideiarik be artxibua nun egon zeikian, eta fraillien bizilekuan sartu naiz. Harrera gunekuak segiduan bideratu nau  -justo beste ikerlari bat zetorren hara- eta hor juan gara, pasillo eta gela laberintuan zihar; ondo mantendutako lekua. Allegau garanian, Gomez ez zeguan artxibuan, baiña eraikin erraldoian oihartzunen artian segiduan lokalizau dabe -emakume abots gitxi entzutzen da han!-. Soiñua jarraittuta, taller/bulego baten topau dogu beste laupabost lagunekin, kafe torerua hartzen; neuri be gonbidatu nabe. Barriketa gitxi baiña: segiduan juan dira-ta danak biharrera, bistan danez euren gustokua dana.

"Neure" liburua begi aurrian ipiñi eta gero, mahai haundi baten bueltan genbizen danok. Nik neure argi-proba, tripode eta historixekin nenbixala, nerekin etorri danak AA eta transkripziño paleografikuakin egin dittuan aprobak aurkeztu detsez bestieri (nik antenia adi!). Bittartian, jentia sartu-urtenian ibilli da eten barik: ikerlarixak, laguntzaille bolondresak (beharko, han dagon biharrakin!!), frailliak paisanoz jantzitta... Ez da ez, lotarako lekua Arantzazuko frantziskotarren artxibua. Leku adeitsua, etxekua, laguntzeko borondatez eta interes bibliografikoz beteta (kafe katilluen arteko komentarixo eta txantxetan igartzen zan hori!). Eskerrikasko ba, gaur lagundu nozuen kuadrilla guztiari.

 

Antoliñan

 20240914: Mariano, Gotzon, Antua, Oier.

Antoliña (Gautegiz-Arteaga). Datorren astian Udalaren enkarguz egin bihar dogun bisittia prestatzeko biharrak. (...) kobako sarreria bisittau (zarraduria ondo dago) eta lezako sarreran progresiño bide bat eta kontrapesoz igo/jaisteko beste bat ipiñi eta probau doguz. Gero, etxera bueltau biharra zekan Mariano kenduta, beste hirurok lezan behera juan gara ikustaldixan (neretako lehen aldiz). Saguzarrak (horren espektaziñua genkan, gehixen) ez dira asko egon, gela barrixian bez: pare bat ale bakarti baiño ez doguz ikusi. Bio laginketan: 1 araña minúscula, 2 arañas pequeñas, 2 Quaestus, 3 Lithobius. He visto algo parecido a una pseudosinella, que no he conseguido atrapar. (...)

Udazkeneko trantsiziño laginketia

 

20240911: Oier.

Zubiburua, saguzarren monitorizaziñua udazkeneko trantsiziño sasoia. Illunabarra 20:26. Euri lanbrua, epela. Une batzutan euri nahikotxo egin dau. Animalixen portaeria zeozer aldatuko zala begittandu jata, baiña emaitzak ikusitta ez, itxuria. Gabonetan ikusiko gara barriro, lagunak!

Ereñoko kueba ederretan

 

20240907: Gotzon, Antua, Oier.

Ereñoko baso-munduan: zenbat gauza eta leku ezagutzeko dagozen hamen! Gaurkuan, E-11 Kobaederra V eta E-10 Kobaederra IV ezagutu dittudaz.

Kobaederra Vgarrenera egin dogu lehelengo. Leza majo bat (goittik behera jausteko bai!), 15 bat m jatsi eta barrunbe bakarrian sartzen garana, elegantia, gelatxo batzutan banatuta... eta sorpresiakin: horman, frakturan fabore doian arrakala minuskulo bat. Leziak hortik jarraitzen dabela badakigu: bere garaian pasau zeben eta. Gaurko biharra: topo eta argazkixak. Bigarrena, egin dogu zeozer. Lehelengua bebai: baiña arrakala minuskulotik aurrera egitteko gutako bi reluktante xamar agertu garanez, hirugarrenak bakarrik egin bihar izan dau aurrera distuakin (asmatu zeiñek!). Beraz, hortik aurrerako topo graduari CRGGB gradutxo bat kenduta egin dogu; ulertu dotenez, errekasto bat eta 10 bat mtako kanpai formako potzu baten kabezeran geratu da Gotzon, esploraziñua amaittutzat emonda. Nere aldetik, kamariakin pixkat endredau eta koko bilketan jardun dot. Bio uztia, hauxe izan da: 2 arañas pequeña; 10 Quaestus; 2 Pseudosinella; 1 estafilínido? minúsculo; 2 arañas grandes negras; 2 Cryptazeca; 2 Meta. Ugaratxo pare bat be ikusi doguz, euretako bat deigarrixa: gorrixa eta hautsez betetakua. Erretratu bat hartu detsat.

Ostian, Kobaederra IVra egin dogu. Sarrera ikusgarrixa, barruko rekorridua ederra, guzurra dirudi bizileku perfektua dirurixan honetan arkeologuak oiñ arte aztarnategirik topau ez izana. Gaurko helburua, falta zan eskalada bat egittia izan da: Antuanek egin dau gora, errez eta bizkor. Berak miatu dittu hormak eta jarraitzeko bide posibliak, eta haize korrientia sarrerako sektoretik datorrela ondorioztatu dogu (Gotzonek handik gora egin dau, eta komunikau diraz); inkognita bat kenduta beraz. Bio laginak hartzia kostau jaku, kuebia legor xamarra izanda, baiña ehize batzuk hartu doguz: 1 Lithobius juvenil, 1 Lithobius adulto, 1 araña minúscula.

Kobeta, sarrera historikoan

Unai eta Mitxel, sarrera historikoko kainoia jaisten.

 

20240831: Oier.

ADES zonan gehienak beraneatzen daudenez, nik Burumendikoengana jo dut, auzokideekin harreman onak mantentze aldera. 

Unaiek eta Mitxelek erantzun naute, eta euren espedizio txikira bildu naiz. Helburua apala zen: Kobetako sarrera historikoan marrazteko falta diren sektore batzuk amaitzea, inkognita bat edo beste kenduta.

Ohi bezala, Txalaparta tabernan 9:00etan armozatu dugu eta, eguraldi gozo batekin, prestaketak egin eta Kobeta III sarrerarako bidea hartu dugu. Jeitsieran nire buruari eginiko katramilaren bat kenduta (hile eta erdi kobazulo batean sartu gabe, igartzen da!), intzidentzi barik joan da leku honen zeharkaldia, beti espektakularra eta agian nire faboritoa. Hondartzaraino joan gara, lehendik ezagutzen nuen bidetik; bertan botikin bat, eta zabor multzo bat dago, pixkanaka atera beharko dena.

Zona horretan, sarrera historikotik (Kobeta I) datorren adarra lokalizatu dugu; Mitxelek eta biok ez genuen ezagutzen, baina Burumendi Espeleo Taldearen hastapenetan lehen esplorazioak bertatik egin zirenez, Unaiek ondo ezagutzen duena. Horretara, abisatu gaitu "lehenik arrastradero bat, eta gero meandro desfondatu bat" zetozela. Eta horrela izan da: arrastraderoan, estu ibili naiz baina batez ere estuasun bat aurkitzeko beldurrarengatik; ez da horrela izan, eta osteko meandro hori oso ederra eta ikusgarria iruditu zaigu. Azken finean, egitura bakarra dira biak: urte askoan enkajonaturik jeitsi den errekak eginiko intzisio bertikala, 20 bat metrotakoa, frakturazio geologikoaren fabore, non leku batzuetan pasatzeko leku zabalena meandroaren goiko aldean dagoen, eta bestetan barrenean, gaur egun aktibo den bidean alegia. Goiko alde horretan pasamanos bat instalatuta dago, eta behin eta berriro etorri zaigu burura nola konponduko ziren lehen esploratzaileak (Aranzadi ZE, 1965) gune honetan aurrera egiteko. Zailtasun handiz, hori seguru!

Horren ostean, segituan iritsi gara lana egin behar zen sektorera: horma liso biren arteko kanoi deigarria. Gauzak hor lagata, Unaiek bere materialak atera ditu, eta Mitxel topo puntuak aurkitzen zituen bitartean, ni berarekin joan naiz, koko bilketan aritzeko prest. Horrelaxe sartu gara putzu historikoaren barrenean: kainoia interzeptatzen duen putzu intrusiboa, 7 bat metro zabal eta 30 m altuko kanpai ikusgarria, ikusten zen azken puntutik gora ba omen ditu beste 10 bat m, kanpora atera baino lehen. Erlaitzetako batean, sega pilaketa deigarria ei dago; Burumendiko beteranoen esanetan, garai batean baserritarrek tresna hauek leizera botatzen baitzituzten, erritual bezala.

Putzu historikotik gora badago kainoiaren bidea segitzerik, aldapa, harri pilaketa eta kolada artean, harik eta pasabidea blokera kaltzifikatu batek ixten duen arte, 20 bat metro gorago. Puntu honetan, gela handi bat sortu da (20 x 10 x 5), non saguzarren gorotz pilaketa nabarmenak dauden, baita animalien hezurdura pare bat ere. Hondakinak oso zaharrak dira, eta ez dut ia animalirik aurkitu bertan. Unaiek topografia metikulosoki marrazten dihardu (emaitza finala ikusgarria izango da!) eta gune honetan pasatu dugu denbora gehiena. Otorduetarako pare bat eten eginda, konturatu garenerako arratsaldeko bostak ziren eta Unaiek ebatzi du gaurkoz nahikoa zela; beraz kanporanzko bidea hartu dugu.

Arrastraderoan, puntu batzuetan ur gehitxoago zetorrela iruditu zaigu. Kanporantz joan ahala inpresio horri errekaren kolore lokaztua gehitu zaio, kanpoan zaparradaren bat ari zela erakutsiz (18:30etatik 18:50ak arte 12 mm, Altzolako estazio meteorologikoaren arabera). Sarrerako potzuetan gainean erortzen zitzaizkigun urjauziek zalantza guztiak uxatu dizkigute; baina zorionez, kanpora iritsi garenean euriaren azken uneak izan dira, eta handik gutxira guztiz atertu du. 20:30etan kotxean geunden.

Helburua apala beraz, baina helburu apalenek ere dedikazioa behar dute Kobetako sistema erraldoian! Dagoeneko 5 bat kmtako garapena baitu. Nire muskuluek behintzat igarri dute, eta hainbeste gustatzen zaidan neke hori igartzen nuen irtendakoan, eta hau idazten ari naizen biharamunean ere.

Ahaztu barik, koko bilketaren errejistroa Carlosi emateko: 3 Ischyropsalis, 2 Lithobius juveniles?, 2 pequeñas arañas, 2 Quaestus.

Speleoak bortüetan

20240803-18: Martin U, Oier.

Aurtengoan, ADESeko bi kidek parte hartu dugu Larrako kanpainan, EEE-ren kanpalekuan, ARSIP elkartearekin koordinaturik.

Martinek lehenengo astean egin du berea, eta nik bigarrenean. Ez dugu elkar ikusi beraz, baina kideen komentarioen arabera, inpresio ona utzi du Martinek bortüetan. Kontatuko digu zerbait, elkartzen garenean.

Nire aldetik, lehen urtea izan da. Illaminako Sistemaren esplorazioari duela 13 urte berrekin zitzaion, gure haurren hazkunde bete-betean geundela, beraz orain arte ezinezkoa izan zait etxean denbora asko faltatzea. Hemendik aurrera hori aldatuko dela dirudi, beraz adinak eta forma fisikoa lagatzen duen neurrian, udako hitzordu honetan parte hartu ahal izango dudala uste dut.

Lehen urte honetan, nire helburuak apalak izan dira: kanpalekuaren martxa ezagutu -ez dut sekula horrelako gauza batean parte hartu-; kideei trabarik ez egin; ahal diren gauzetan lagundu; eguzkia biluzik hartzea; eta basa ahaideak ahoz gora kantatzea. Dena lortu dut!

Hortaz gain, bizipen intentsua izan da noski. Jendearekin ordu asko, lan astunetan pasatzean horixe gertatzen baita, edozein girotan. Lehen astean, eta nire bigarren aste honen hasieran, beroari eta ur faltari jazarri behar izan diogu, arrazionamentua, pilula potabilizadoreak eta egositako ura erabiliz. Hori txingorra eta euriarekin aldatu da, bigarren aste honen erdian izan duguna, urarekin nekatzeraino: egun eta erdi osorik, ia denda nagusitik irten ezinda egotea ez da gozoa! Zorionez, astea amaitzeko eguraldiak bakea eman digu, eta azken bi egunak goxoki pasatu ditugu, izarren azpian lo egin ahal izateraino. Desmontaje gogorra hobeto egin ahal izan dugu, horrela!

Espedizioaren kontakizun zientifikoa dakitenei lagako diegu, noski: ohi bezala, hilebete batzuk barru emaitzen sintesi txukun eta oso bat emango digute. Nire aldetik, aurtengoaren briztada inpresionista batzuk ematearekin konformatuko naiz:
    • Mezuak bidali/jasotzeko mendi punta batera igo behar izatea bizarroa da. Oso. Eta eguraldi/ egin beharreko lanen arabera, egun asko pasa daitezke komunikatu ahal izan arte.
    • Garbitasunaren kontzeptua asko aldatzen da, zibilizaziotik urrun dagoen kanpaleku batean. Eta kontzeptu bietan eroso bizi daiteke.
    • Bustita egotea, eta egoera hori kudeatzea, zibilizazioan lehortzeko ditugun baliabiderik gabe. Galtzerdiak esterilla azpian. Arropa bustia lo-zakuaren barruan. Jaima komunetik lo egiteko denda kanpainetareko bidea, euriaren azpian, euritako arropa guztiak hantxe dituzunean. Erronka politak. 

Ea datorren urtean itzultzeko aukera dudan, ahal dela bio arloari bultzadatxo bat emateko.

Ereñoko Arroilaren aurkikuntza

  20240731: Oskar E, Gotzon, Antua, Oier.

Basondoko Potoa. Juan dan zapatuko aurkikuntzan ostian (Olaldetik gorako 5 sifoia gaindittuta, galeria haizedun barrixak 100 metrotan), gaurko helburua sifoian topografixa zehatza, eta parte haizedunian zirriborro poligonala egittia izan da. Urpekari baten ekipua eruateko justo xamar, baiña allegau gara lekura; eta hurrengo ordu luziak planifikau doguz: ordu 2 sifoia topo, ordu 1 exploraziñua, ordu 1 bueltarako. Han juan da Oskar, eta konturatzerako Gotzon "espora fasian" sartuta zeguan, tela erreflexiboz estalittako eskiña baten. "Kabroia!" pentsau dot nik, "honek egin jok bere txokua eta bestiok hor konpon!". Baiña ez, itxuria: espazio minuskulo horretan, hirurok egotia aurreikusitta zekan! Ahal danik eta pegauena noski, eta etanol kandela batekin. Halan egin dogu ba, bi izter-urkulu eta hirugarrena bizkarka, hiru ordu gitxienez eta biharbada lau egoteko mentalizauta. Hotza gogorra izan da (kanpoko bero asfixiantiakin gogoratuta, hobeto eruaten zan) baiña txarrena ez da hori izan, ez bada eze posturia mantentzia -aldatu bihar zan bakotxian, zafarrantxo itzala zalako-. Azkenian Oskar uste baiño lehenago itzuli da, ordu bi ta erdira; albiste onekin gaiñera: ixa km 1 topografiau dittu, eta beste galeria haundi bat topau dau, Ereño aldetik datorren laterala, topografiau barik geldittu dana (gitxienez beste 200 m). Lastarrikerako norabide nagusixan, ostera 6garren sifoi bat topau dau. Bata zein bestia, hurrengo baten urpekari gehixagokin lagunduta ekin biharko jakon esploraziño ezin interesgarrixagua... 

Gaiñera, Ereñotik datorren adar barri honek aurreikuspenak hausi dittu, kota diferentzial haundixak (ixa 200 metro!) hipotesis erakargarrixeri bidia zabalduta... Hain da eze, adituak hasi dira esaten aurkikuntza hau, bere garaian Paltzuaran errekia topau izanan parekua izan leikiala. Eta hori asko esatia da, gero!

Basondo: Errealitate Paraleloaren esplorazioa, eta bio laginketa

 240720: Carlos, Urtza, Antua, Gotzon, Oier.

Basondoko Potoa: gaizki kontatu ez badur, Historian haitzulo honetan sartu den 3. espedizioa osatu dugu (1. urpekariak izan baziren, eta 2. joan den asteko ikuskatzaileak).

Gaurkoan, talde bitan banatuta jardun dugu: batetik, Omabeititxiko aportean, Errealitate Paraleloaren sektorean esploratzen aritu gara, 400 bat metro berri.

Bestetik, bio laginketan jardun dugu, Oma erreka nagusira heldu eta amont sifoirainoko tartean, Uzta ona, galerien ikusgarritasunarekin gozatuz!

Basondo: Errealitate Paraleloan

 

240714: Antua, Oier.

Basondoko Potoan. Gauzak bizkor doaz (Omaerrekako Sistemaren sektore berri, handi eta ezezagun honetan sartu izanaren grina igartzen da!), eta lekua asko aldatu da joan den zapatuan egon nintzenetik. ADESeko kideek ordutik hona egindako saioetan, tutu sendoa ezarri da (eskerrikasko Espartako lagunak!), eta beheko badaezpadako harria 3 puntalez hartuz eta torlojuz lotuz aseguratu da. Halan, sarbide segurua lortuta, atzo abiatu zen esplorazioa. Urpekariek topografiatutako bidea errebisatu zen, argazkiak eginez eta hainbat inkognita identifikatuz. Lehenik Omabeitiko aportean behera, eta gero Omaerreka nagusiko galeria handietan, amont eta aval. Gaur helburua apalagoa izan da: sarreran brikolagea, eta bio laginketa. Gainera, Omabeititik irten barik, Antuanek Errealitate Paraleloaren Gela aurkitu du, eskalada bat mereziko duena, agian haize korrontearen azalpena emateko.

Bio laginak: 1 Lithobius, 1 Neobisium, 1 Oxychillus, 1 Cryptazeca, 10-15 Iberozospeum, 1 Meta.

Basondoko Potoa

 240707: Ritxar, Antua, Petrus, Gotzon, Santi, Aitor, Koldobika, bere laguna, Oier.

Basondoko Potoa. Astebetian asko aurreratu da, tartian sistemara sartzeko pare bat pintxazo eginda, baiña segurtasun kontuengaittik lagata. Izan be, bloke metriko artian gabizenez, ezin da bide garrantzitsu hau edozelan laga; pertsonen pasabidia bermatzeko, eta azpixan dagozen galerixak (zeintzutara oiñ arte urpetik baiño allegau ezin zeikianak) esplorau ahal izateko. Eta hortan jardun dogu gaur be: jausittako harrixak hausten, erretiratzen, eta aseguratzen, datozen egunetan ekarriko dirazen tutu korrugaua eta puntalak instalau ahal izateko.

De cómo se extinguió el murciélago gigante norteño

    2024-06-30 Santi

Me decido a acompañar a Oier, especialista en mamíferos voladores y otros bichos de las cuevas, a llevar unos especímenes de murciélagos al Museo Natural de Bilbao. Pero nada más salir del Metro en la estación del Casco Viejo la perspectiva de aguantar tediosos trámites burocráticos no me atrae ni lo más mínimo y abandono al colega con la excusa de que tengo que comprar suministros agrícolas. En realidad, me dirijo a la entrañable taberna El último aldeano y pido un pintxo de tortilla y un mosto. De repente recibo un tremendo susto al escuchar un grito pelado desde el otro rincón del bar, «¿qué anda ese aldeano por Bilbao?».

Acomodado en una esquina veo a un personaje con el que no tenía el menor deseo de encontrarme. Ni más ni menos que el veterano espeleólogo Humberto Alvarez, que ya ha iniciado su sesión mañanera de chiquiteo con un vaso de tinto largo. Por un instante siento el impulso de huir corriendo a toda velocidad, pero no tengo más remedio que procurar mantener la calma.

La razón de mi desasosiego procede, precisamente, del objeto de nuestra visita a Bilbao. Es sobradamente conocido el enorme rencor que guarda Humberto a todos los “científicos” que tengan que ver con las cuevas. En el fondo de mi cerebro intenta abrirse paso una vocecilla que me dice “no le cuentes nada”, pero tras estrecharle la mano las palabras fluyen de mi boca como si fuera un autómata al que le han dado cuerda, y rápidamente le pongo al corriente de nuestra misión científica.

Como era de esperar, reacciona con un gesto de feroz desaprobación, como si el objeto que nos ha traído a la villa no tuviera perdón de dios. Tras permanecer callado un rato me suelta:

- ¿A que no sabes cómo desaparecieron los murciélagos gigantes?

Le contesto que no tengo ni idea. Echa un trago de su vaso de tinto largo y empieza a contar la historia.

- Ocurrió en un remoto pueblo de las merindades. En una aldea perdida había una cueva en la que vivían murciélagos gigantes. Decían los aldeanos que tenían el tamaño de pollos.

- Menuda leyenda.

- Eran murciélagos comedores de fruta. Lo curioso es que, aunque hacían estragos en los manzanales y campos de melones de los lugareños, estos se resignaban y los dejaban en paz.

Le miro con cara inquisitiva.

-Creían que aquellos murciélagos estaban bajo la protección de un personaje mítico del bosque. Era el terrible Ojáncano, un ser con dos carreras de afilados dientes y grandes manos de diez dedos.

- Vaya!

- Los murciélagos gigantes vivían tranquilos, hasta que aparecieron los “faunas”.

- ¿“Faunas”?

- Sí, biólogos o zoólogos, que empezarían su monserga a los lugareños diciéndoles algo así como «venimos a estudiar la fauna»; de ahí ese apodo. La cosa es que algunos de esos “científicos” se presentaron por el área preguntando por murciélagos. Venían con sombreros, largas botas de cuero, prismáticos y brújula. Los adultos del poblado les miraron con mucho recelo, pero consiguieron engañar a algunos chavales a cambio de chuches. Los chicos les llevaron al borde de un vertiginoso desfiladero. En la pared de enfrente se abría una enorme entrada de cueva. «Allí están los murciélagos» les contaron los chavales. Los “faunas” manifestaron el deseo de ir a la cueva, pero los chavales protestaron, «no se puede ir allí, el Ojáncano les protege». Los faunas lanzaron carcajadas. «Menuda tontería», dijeron. En cualquier caso, el entorno era muy accidentado y ese día ni siquiera pudieron bajar al fondo del desfiladero. Quedaron en volver más adelante.

Los chavales comentaron en el poblado lo que había acaecido y los aldeanos tuvieron una tensa reunión, donde se lanzaron argumentos a favor y en contra.

“Van a cazar los murciélagos y los van a comer”, decía uno. “El Ojáncano no lo permitirá”, decía otro. Pero no llegaban a ninguna conclusión.

Dos de los aldeanos más resueltos, El Suave y El Taciturno, decidieron cortar por lo sano. Se disfrazaron de “faunas” con artilugios que afanaron del palacio de un indiano y se fueron de caza con sendas escopetas y doscientos cartuchos cada uno. Una vez en el fondo de la cueva alzaron sus escopetas y dispararon directamente hacia la parte más densa de la colonia. Fue tal el chaparrón de murciélagos muertos que se les vino encima que estuvieron a punto de quedar inconscientes a consecuencia de los golpes. Después de eso hicieron sus disparos desde ángulos oblicuos para evitar los cuerpos que caían. Dispararon todos sus cartuchos hasta que no quedó ni un bicho vivo. Recogieron varios centenares.

Cuando los arrastraron en sacos hasta el poblado, muchos vecinos pusieron el grito en el cielo ante aquella escabechina. Los aldeanos más crédulos temían la reacción del Ojáncano, pero el Suave y El Taciturno comenzaron a asar en la plaza las primeras decenas de aquellos “pollos” diciéndoles, “no os preocupéis, el Ojáncano echará la culpa a los faunas”.

Acompañados con un espeso vino de la tierra aquellos “pollos” resultaron ser tan sabrosos que los recelos se disiparon rápidamente. Durante varios días los aldeanos comieron murciélagos hasta hartarse y los perros también disfrutaron como nunca con aquel manjar caído del cielo.

Al de varias semanas volvieron los “faunas” (esta vez los auténticos) para intentar llegar a la cueva y estudiar la colonia. Sin embargo, cuando habían descendido al precipicio para acometer la subida a la boca, algún azar misterioso del destino hizo que justo allí se desatara una tormenta épica de rayos y truenos, seguida de una granizada descomunal, con piedras del tamaño de pelotas. Tras aguantar la terrible tormenta resguardados de mala manera entre las rocas los faunas lograron arrastrarse de vuelta magullados y malheridos.

Al atravesar el pueblo rodeados de perros que les ladraban rabiosos desde encima de un vertedero, el becario del grupo, un chaval muy perspicaz, comentó que había restos que parecían huesos de grandes murciélagos. El director del grupo le contestó desaforadamente que se dejara de observaciones insensatas, si es que quería seguir formando parte del grupo de investigación. La cosa es que los faunas no volvieron más.”

Me quedo completamente mudo tras escuchar el relato. Me despido de Humberto muy turbado y respiro hondo una vez fuera del bar. Llamo a Oier. Una vocecita en el fondo de mi cerebro me dice que no le comente nada. Pero sé que no voy a ser capaz de callarme esta historia.

Pintxazua Basondon

 240629: Peña, Urtza, Koldobika, Antua, Gotzon, Oier.

Aurtenetxe (Basondo, Kortezubi). Javi, etxeko jaunan baimena eskuratuta, bere terrenuan beherengo dolinia desobstruitziari ekitten detsagu, behera allegau dirazen urpekarixekin bat egitteko. Eguna ezin da txarragua izan (euri asko), baiña aukeria aprobetxau biharra dago. Harrixak, hondakiñak eta lokatza banatuta (asmua da, material honekin gero zarradura bat eraikitzia) lehelengo pare bat ordutan metro bat sakondu dogu. Gutako batzuk alde egin bihar genduala, bestiak segidu dabe eta beste metro bat kendu dabela esan deskue. Bixar segiduko dabe, pintxazo garrantzitsu hau behingotz burutzeko esperantziakin. 

PD: habemus sarrera barrixa! Segurtasun kontu batzuk konpondu biharko diraz, baiña bixamonian, domekan, helburua lortu dala jakin dot.

Kobetan, gallardonian blai

 

"Oier ADESeku re; ez dau azalpenik bir, lokatzari buruz" (Josuk atzok esanda, con las manos en la masa). Argazkixan: Unai Damazulotik urten barri.

240622: Oier.

Kobeta (Olatz, Mutriku). ADESekuekin lurpeko planik ez eta, "bonos del tesoro"ko balore segurura jo dot: Burumendi! Kaso honetan, jentetzia bildu gara: Unai, Josu, Idoia, Joseba, Mitxel, Iki, Txino Satorrak etorri dira, beraz 3 taldetan banatu gara, helburu 2kin: bata, Iki eta Unaiek osatuta, ez-galdetu-neri-nora juan dira (Irrintzi?), kueba sistema erraldoi honetako sektore bateko marrazki topografikua osatzera; bestiok, danak, Montaña Rusa aurretiko katazulo/Damazulo bat desobstruitzera, sektore deseroso /nekagarri baten pausua saihesteko balixo izango daben esperantziakin. Lehelengo 3 "makinak" juan dira, biharrekin hasteko, eta beste 3rok atzetik juan gara, errelebuak emon ahal izateko.

Biaje politta izan da; oiñ arte ezagutzen (edo) doten erreka nagusiko sektoria lagata, lateral baten gora egin dogu, eta adibidez Buatxabal Potzu, eta Langostiñuen Pausu legendarixuak ezagutu dittudaz, ikusgarrixak benetan. Pauso estutxo batzuk be egon dira, eta ondo pasau dittudaz: zentzu horretan, pozik neure buruakin. Era berian, gimnasiuan egindako saiuak be lagungarri izan diraz: mitxeliña kendu bakarrik ez, fondo fisikua be hobetu dot eta gaurkuan moduko egunetan hori asko igartzen da. 

Bestiak pare bat orduz biharrian zoiala allegau gara desob lekura. Katazulo horizontal luze eta erosua berez, baiña buztin/lokatz fiñez bete-bete eginda, eta ha kanporatzeko gatxa. Buztin pella haundixekin bolak egin, ahal danik eta haundixenak, harek kanpora etaratzia, eta pausua oztopatu barik "kudeatzia" zan bihar gehixena. Hanketan, eskuetan, gorputzian, arpegixan... bakotxak gure pixuan gaiñeko 6-7 kg lokatz genkan pegauta, eta harek (eta pellak) aurrera eta atzera mobitzia, uste nebana baiño nekagarrixagua izan da. Damazulokin gogoratu naiz! Gure paraderua argazkittan dokumentatziak mereziko zeban, baiña kamarian osotasuna ezin bermatuta, zorruan gordeta geldittu da. 2-3 ordu egin doguz bertan (lehendik zeguazenak, 5). Halako baten, Unai eta Iki agertu dira profundidadietatik, eta unamorixuan erabagi dogu gaurkoz nahikua zala. Itxuraz zeozer aurreratu dogu eze, lehen zihero itxitta zeguan puntan, bloke baten azpiko leihatilla batekin geldittu da, eta aire zirkulaziño txiki batekin. Eskertzekua! Izan be, lehen ezin zan arnasa ondo hartu bertan.

Kanporakuan geldiro egin dogu, nahikua nekatuta genguazelako, eta dana ondo juan da intzidentzia berezirik barik. 10:30ak aldera sartu gara goizian, eta 22:10etarako kanpuan genguazen danok. Pozik!

Bio aldetik, nere superantiojo barrixak ekarri dittudazen arren, ez dot kokorik bape ikusi. Potian jauzi dan bakarra (Lithobius 1) Idoiak ikusi desta!

Fisiologia aldetik, gauza kuriosuak. Esan doten modura, gaur asko nekatu naiz; eta, nahiz eta kardio sistemiak ondo erantzun (fondua), erantzun ezohikuak izan dittudaz. Konturatu naizenak: Oletan materiala garbitzen, sufridu egin dot benetan -posturia, indar faltia...-; etxerakuan, "flaka" tipoko gosia (oso arrarua, nigan), bai afaltzerakuan, bai goizian jaikitzian; 01:30etan lotara sartu banintzan be, 06:30etan esnatu naiz eta ezin izan dot barriro lo hartu; begixak ixtian, argittasunak "ikusten" izan dittudaz (speleo egitten hasi nintzanian moduan)... Esango neuke leza barruan jandako gominola ugarixak be zerikusixa izan leikiela: azukre gaindosisa, esfortzua egitten lagundu bai, baiña biharbada rabdomiolisisera eruan nabena... Batek daki. Erantzun kuriosuak, edozelan be.

Zubiburua, udako kumaldiko laginketia

 240621: Oier.

Zubiburuan (Lekeitio), saguzarren ikustaldixa. Gure gaü-ainhara familixak zer portaera ete daka udako kumaldixan? Lezatera, Atxurrara juaten ete dira, narrutan egin eta buelta? Bertan egitten ete dabe? Galdera asko erantzun barik, baiña gu gurera: han egin dogu gure datu bilketa saiua, juan dan 8 urtian eten barik mantentzen dogun datu serie apala osatzeko.

Aixurdin

 240615: Xabi, Gotzon, Oier.

Aixurdi (Lekeitio). Otoixo mendiko sektore hau hobeto begiratu nahixan, gaurkuan Kurtzebaltzatik Otoixo tontor azpiko labarretarako tartian ibilli gara. Epikarsta eta MSS barra barra, garapen haundiko zulorik bape beraz, baiña halan be ingurune eder-ederra topau dogu, bisittatzia merezi dabena, baiña kasko batekin eta kontuz ahal bada. Bidoi batekin egindako kazari-postu ondotik jaitsi gara labarretik. Gune arriskutsuenian pasamanos bat ipiñitta, mendebalderutz egin dogu, lehendik begiratuta genkan aterpe bateraiñok, huntz landare garau ikusgarriduna (...). Hortik, beheruntz eta ekialderutz hasi gara, mendi hegixan zabalduta, Kurutzebaltzerutz bueltan, baiña beheragotik. Hor aterpe barri bat lokalizau dogu, bestia baiño sakonagua, 3 bat metro (...). Gorutz barriro, lehendik ezagutzen genduan beste tximinixa pare batetik pasau gara, leza desmantelauak itxuraz, espeleotema eta guzti (...) eta hortik beste paso bat lokalizau dogu, labar-ertzeraiñok igotzeko, ibillaldixa hasi dogun puntutik hurre urten gara. Bidian, mendixan estrato egitturia ederto ikusten zan hainbat puntutan, eta argazki batzutan jaso doguz. 

Aixurdin lokalizautako zuluok, momentuz, danak XX kategorixakuak diraz; beraz, ez dabe bat egitten Aixurdin GEV-ekuak 1968xan katalogatutakuekin "Sima de Kobagarazak" (Gardatako Uriarte jauna informatzaille), ezta GEV-305 "Sima de Urzulokobeaga"kin be.

Erretirau baiño lehen, azken zulo bat begiratzera juan gara, Otoixoko tontorretik hurre dagona, ipar-ekialderutz 20 metrora, bide onduan (...). 2 mtako lezatxo bat da, jarraipena blokez estalitta dakana, eta desarrollo pixkat izan leikiana; inguruan beste ezer ezagutzen ez dogula kontuan hartuta (IS-040 Landarra kenduta), biharbada mereziko dau bihar hori hartzia....

 

Burrutxaganetik Urrutxaganera

 2024-6-1 Santi

Atxarreko artadiaren gailurrik altuenera igota bere azpiko lautada bitarteko zatia arakatzen ibili gara zapatu honetan, eta ezin dut alde batera utzi tontor honek daukan izenari buruzko komentarioa. Izan ere, euskarazko berbak transkribatu direnean, gure historiako mendeetan zehar askotan gertatu den moduan, euskararen ezagutza ezak (edo hizkuntzari buruzko ardura ezak), toponimo zein abizen izenetan aldaketa bitxiak egitea eragin du. Eta oraingo hau da, hain zuzen ere, horrelako kasu esanguratsu bat. Mendiaren gailurrera helduta, hango buzoiko letreroan izen hauxe agertzen baita: Burrutxagane. Horixe da mapa guztiek erakusten dutena ere.

Ez da bakarrik mendi horren kasua, abizen bat baino gehiagotan gauza bera gertatu baita: Gurrutxaga, Burrutxaga, Gurrutxurtu… Nahiz eta sasi-etimologia asko aurkitu daitezkeen sarean izen horien nondik norakoari buruz, linguisten arabera jatorrian dagoen oinarrizko berba fruta-arbola bati dagokio, bizkaieraz oso ohikoa den urrutxa zuhaitzari, hain zuzen (batuan, hurritza). Beraz, mendiaren izenak urrutxak edo hurritzak dauden paraje baten gaina esan nahi du.

Transkripzio problema hau euskara eta hizkuntza indoeuroparren arteko diferentzia nagusi batekin lotuta dagoela iruditzen zait. Hizkuntzalari askok adierazi bezala, euskara eta beste mintzaira horien arteko bereizketa handi bat zera da, euskararentzat oso erakargarria dela hitzak bokalez hastea eta, aldiz, Europako gainerako hizkuntzak oso uzkur dira gauza bera egiteko. Ez dago alferrik aipatzea euskara dela, adibidez, ama eta aita hitzak bokalez hasten dituen europar hizkuntza bakarra. Beste guztiek kontsonanteak maite dituzte hitz horien hasieran.

                                        Urrutxaganeko tontorrera. ADES
 

Honaino helduta, zer gertatu da Atxarreko gailur honen izenarekin? Transkripzioa egin zuen eskribauren batek, entzun zuenean Urrutxagane izena, zail egiten zitzaion toponimo hori bokalez hastea eta, inongo intentzio txarrik gabe, berak, naturalki, Burrutxagane aditu zuen, eta horrela idatzi zuen. Berdin idatz zezakeen Gurrutxagane ere. Kontua da horrela geratu dela, seguru aski betiko, testuetan.

Hala ere, guri espeleologoei ere eskribau lanak egitea tokatzen zaigu leize eta kobazuloei izenak jartzerakoan eta, euskarari justizia apur bat egiteko, Urrutxaganeko lezia erabili beharko genuke.

Lokatz gogoz eta... Hatxondo

 240601: Urtza, Antua, Unai, Xabi Hondarrabi, Jesus Suberviola, Gotzon, Oier.

Hatxondo. Mandoiako gela handienaren argazkia hartzea helburu nagusi, duela 10 urte bisitatu gabeko zulo honetara talde polita etorri gara. Ur eta lokatz artean bideak gogoratu ditugu, batzuetan kostata, inkognitak seinalatuz eta ranpa lokaztua aurkitu ezinda ibilli gara, harik eta konturatu arte soka 4 metro ixatuta egon dela (uholdeek??). Konturatu gara, baita ere, beste espeleologo batzuk ere ibili direla hemen (bloke arteko pasamano/soka hori ez zen gurea), beti sentsazio gazigozoa lagatzen duena: alde batetik zaputza (bakarrak ez izatearena!) bestetik poza (kide berriak aurkitzearena!).

Ranpa lokaztua igotzeko besteen peripeziak ikusita, saiatu ere ez egitea pentsatu dut (duela 12 urte igo ei nuen arren!), eta Jesusek bio kontuetan interesa duenez, kanpora lagundu nau. Izan ere, gaur berak jaso ditu koko gehienak, nik betaurrekoak definitiboki hautsi baititut! Beraz dakidan apurra irakatsiz, eta bidea bilatuz egin dugu kanpora bidea, lasaitasun ederrean; 16:00ak aldera irten dugu.

Besteak bizkor espero genituen, baina orduek aurrera egin dute eta, kezkatzen ez baina bury/buzo lokaztu horiek berriro jantzi beharrarekin pentsatu ere ez genuen nahi, haien bila itzultzeko hipotesi inprobable bezain lazgarrian. Horrela pasatu zaizkigu hiru ordu, erdi lotan erdi esna, eta halako baten agertu zaizkigu, lagunak eta berriak: bere garaian Gotzonek eta neuk ezarritako terminusean aurrera esploratzen aritu direla, zer eta... LEK-26 leizearekin konexioa eginez! Hortik luzapena. Berri pozgarriak, beraz, gure katalogorako trabesia berriarekin (libururen bat atera beharko dugu, ADES Info hors-sèrie Special Traversées edo, tonto-monto, onezkero makinatxo bat ditugu eta! 😉).

Carlosendako laginak: 1 trichoniscoides?, 4 Ischyropsalis, 2 Mesoiulus, 1 ciempiés rojo corto, 2 Meta menardi, 2 gambas pequeñas blancas, 2 gambas rojas grandes, 1 parecido a Litocampa zaldivari, 1 pseudosinella? gris grande, 1 pseudosinella blanca pequeña, 1 Lithobius, 1 araña mediana. Leg: Jesus Suberviola, Gotzon Aranzabal, Unai Alvarez, Oier Gorosabel.

Mutrikun, bioespeleologia hitzaldia

 

Irudia: Burumendi Espeleologia Taldea.

240530: Petrus, Unai, Oier.

Mutrikun, Burumendiko lagunek gonbidatuta, urteroko Mendi Astean bioespeleologiari buruzko hitzaldia. Teknikako iratxoen kontra borrokatu behar izan bagara ere, azkenean lortu dugu nahi genuena komunikatzea, eta badirudi jendea gustora geratu dela, lurpeko izakien ezaugarriak jakinez, eta Mutrikuko faunaren berezitasunak ezagututa. Plazer bat gure aldetik!