2022/12/31

Lezate

Argazkia: Vicente.

 221231: urteroko azken espedizinuan parte hartze zoriontsu masibo eta familiarra.

Lezate asko gustatzen jaku, eta hau atxeki bikaina da urtian behin zulo kutun hau bisittatzeko, eta sifoian bainutxo bat emoteko (etorkizuneko esploraziñuekin amesetan). Urte batzuk ziran ez nintzana beheko bidetik etortzen (hondartzatik Menhirran Gelaraiñok) eta behin barruan nenguala ulertu neban Gotzonek egindako irribarre txikixa: lehen estuasunetatik errezago kabitzen nintzan, oin baiño! Kaos blokien artetik, hiru izan dira pauso konprometiduenak, eta azkenian nere lagun zaharrakin (panikuakin) egin dot topo; baiña "Lagundu!" esan eta Zutoiak "Banoia!" erantzun destanian, lasaittu naiz; horixe izan da pasatzeko bihar nebana. Ondo!

Antuanek gaillu barrixakin galerixian tenperaturak hartzen jardun dau; interesgarrixa izango da aho bakarreko koba honetan haizian portarera laminarra estudiatzeko. Gaillu erabilgarrixa oso, halako altura haundiko galerixetan, eta partikularki saguzarren etologian. Gaur ale gehixago ikusi doguz beste urtetan baiño: sarrerako geletan 15-20 inguru (batzuk esna) eta Mozkorti inguruan beste bakarti pare bat. Izaten gabizen Gabon bero eta ezohiko honek zerikusixa izango dau seguraski.

Aittatu nahiko neuke, baitta be, pozgarrixa dala kuebia egoera onian mantentzen dala ikustia. Sarrerako sasitza barruan egindako bidiak ondo erakusten dau bisitta kopurua altua dala; halan be, barruan ez da hondakinik, apurketarik edo grafitirik ikusten. Eskertzekua benetan, bisittarixen jarreria. Hain zuzen be eurekin pentsauta, bizpahiru soka fijo aldatu doguz, tartian Maitek oin dala 30 urte ipiñittako paleo-instalaziñua!

2022/12/20

Olabarrittik Lezabizkarrera


  221218: Oier

Juan Mari (...), 75 urte. Berarekin telefonoz egon naiz (...). Tomas Bengoa GEVen informatzailearen biloba.

- Olabarriko jabea euren aittitta zen (amaren aita); baina bertan bizi zena, aititaren anaia (Tomas Bengoa, 1963an GEVekoekin egon zena).

- Duela 50 bat urte, aittittak Juan Mari eta bere anai zaharragoa "kobazuloa ezagutzera" eraman zituen (baina deskribapenarengatik, Kobaederra zela uste dut). Artean, osaba oraindik Olabarrin bizi zen. Ez daki zehatz zein zen bere aktibitate ekonomikoa, baina baserri "normala" zela uste du: ganadua, pinua...

- Duela urte gutxi, Aulestiko Udalak paraje horietara eginiko bisitetan, berriro joan zen kobazulora, eta "oso aldatuta" aurkitu zuen, bere ustez kolada estalagmitiko baten suntsipenaren ondorioz.

- Juan Marik ezagutzen ditu: Olabarri inguruan ikusten diren hormak, iturri rupestrea, harrizko galtzada, goiko aska karratua... Berak uste du horiek hormok laborantzarako aterrazamenduak izango zirela; baina hori bere uste hutsa da, etxean ez baita horri buruzko memoriarik transmititu.

- Egiten ari garen lanen berri eman diot. Justu gaur ezin zuen, baina esan dit hurrengo baten gatozenean gustura etorriko litzatekeela gurekin, eta abisatzeko.

Ostian, Olabarri aldera juan naiz; lehelengo asmua I-090 eta I-091 lokalizau eta sarrerako argazkixak hartzia bazan be, egualdi onak lagunduta planez aldatu dot: Olabarriko ruinetan pare bat buelta emon, eta N aldera urtetzen dan bide lautik aurrera egin dot, tirokatua ez izateko esperantzan (basurdetan zebizen lau tipokin kruzau naiz). Aurrera eginda, Oruxmapsen ikusi dot Lezabizkarra aldera nindoiala, eta gorutz eginda Koba aldera zoian pista batekin bat egingo nebala; beraz hortik aurrera egittia pentsau dot. Azkenian (Olabarrira allegatzen dan "kamiñuakin" legez), ikusi dot mapan agertzen dan zidor hori ez dala existitzen, basuak janda dagolako seguraski; beraz, atzera egin eta beste zulo bat ikusteko aprobetxau dot, I-106, hau be koordenada hutsekin dakagu-eta. Putzu txiki bat da, 6 bat metroko sakonerakoa, zabala (2x3 m), hondoa marmita formarekin (lurrez betea) eta itxura denez jarraipenik gabekoa (ez naiz jaitsi bakarrik nengoelako, baina imajinatzen dut katalogatzearekin batera miatuko zutela); dena den, goitik ez nuen ikusten aval partea. Argazki eta krokis bat hartu dittudaz.

Gero, aspaldiko Lezabizkarrako sarreria ikustera juan naiz (170729xan desekipau genduana, eta oroitzapen gazigozokua: bertan hasi nintzan tripian tamañuakin arazuak igartzen!). Sasixekin burrukan, baiña errez topau dot goittik behera; handik zuzenian beherutz juatia pentsau dot, eta hau gehixago kostau jata: lehen erabiltzen genduan bidia ez dot topau, eta sasi artian juan nahiz harik eta piñuak etaratzeko pistak topau dittudazen arte; zonia asko aldatu da juan dan 5 urtian.

2022/12/15

Antzoriz eremua


  221215: Oier.

Lekeitioko Kultur Etxean, Antzoriz eremuari buruzko lehen saio partehartzailean, ADES Espeleologia Elkartearen izenean. Lehen "Maderas de Lekeitio" enpresarena zen orubea (Ispasterko eta Lekeitioko lurretan dagoena, gaur egunean Caixabank banketxearen jabetzakoa) erostea baloratzen ari da Lekeitioko Udala. Hori dela eta, erosketa negoziatzen hasi aurretik herritarren iritzia eta ideiak jasotzeko prozesua abiatu dute, enpresa baten bitartez. ADESen aldetik, lekuaren karst izaera eta kobazuloen presentzia nabarmendu dugu (Talaija II eta Eluntzeta II leizeak erosi nahi den orubearen mugetan daude, barruan ez bada -GIS eta plano katastraletan hobeto kontrastatu behar da, gaur ekarri duten irudiak errore-marjen handikoak baitziren), eta dena delako proiektuak "karstaren ustiapen jasangarria (ikerketa, babesa eta dibulgazioa)" (sic) kontuan hartzea eskatuz. Oraindik prozesua oso "berde" dago (une honetan, zundaketak egiten ari dira orubearen kutsadura maila zehazteko, eta erosketa-negoziazioak abiatu ere ez dira egin), baina eskertzekoa da gauzak egin aurretik jendearen iritzia kontuan hartu nahi izatea, eta horrelako proiektuak epe luzera planifikatzea (ez hauteskundez hauteskunde).

2022/12/10

Speleo etnografian

 


221210: Peña, Oskar E, Unai, Gotzon, Martin U, Antua, Oier.

Illuntzar erraldoian, Lea aldetik, txindurrixok miaketan jardun dogu. Gaurkuan talde bittan banatuta: kanpuan, batzuk GEVen katalogoko zulo pendiente bat (Barbaixolazpije?) lokalizatzera abixau dira, errekan bestekaldian. Hasieran dronez laguntzeko asmua bazeken be, gero XXXko basarrittarran laguntza fidagarrixaguari heldu detse.

Bestiok Zulukara, gero eta erakargarrixagua egitten jatan baso galdu horretan. Plana, aurreko egunian lagatako txiruliari (oin bai, ondo igartzen da soiñua haiziana dala, urana barik) beste zulo batzuk eginda misterixua argitzeko izan da. Baiña nik gaur denpora askorik ez, eta biharlekuari kuku bat eginda kanpotik bueltatxo bat emotiakin konformau bihar izan naiz: pare bat lezaren argazki hartzia zan nere asmua, baiña azkenian Olabarri gaiñeko aska artifizial bixak, labia, aterrazamendu haundixa (urte gitxiko basuakin), horma eta pretil gehixago ikusitta juan jata denporia.

Izan be, konplexu industrial ahaztu hau gero eta deigarrixagua egitten jata. Aurreko egunian kalkulatzen neban, 200 bat urte daroiala bertan behera lagata; horrek XIX mende hasieran eraikittako Erret Bide barrixakin kointzididuko leuke, eta logikua be bada: halako azpiegittura barrixak, beti eragitten dittuez aldaketa ekonomikuak. Eta pentsau leike errepidian eragiñez Olabarrittik pasatzen dan "burdi autopista" horren aktibidadia asko bajatuko zala. Batek daki! Edozelan be, gune honen informaziñua haizeolak ikertzen dabizen YYYri pasauko detset (baitta ZZZinformatzailliari be); igual Zuluka barruko ustiapen zeinuen gaiñeko info gehitxuago be lortu geinke...

2022/12/04

Zuluka eta Kobaburu

 


221203: Gotzon, Antua, Oskar E, Oier.

Zuluka eta Kobaburu (Aulesti). Illuntzarko alderdi honetan egon barik nenguan, eta azkenian Olabarri famosua ezagutu dot. Basarri garaua, bistan da oin dala 200 bat urtera arte, bertan aktibidade ekonomiko haundixa egon zala: eraikin nagusixak Erdi Aroko eredua daka (albuetan harrizko gorputz bi, erdixan egurra...) eta haren inguruan dagozen eraikiñen, hormen, bidien (benetako "autopistia"!) hondarrak azterketa sakon bat mereziko leukie; beste 200 urte, eta Amaiurko gaztelua bezain berdinduta geratuko dan arren... Bidian pixkat gorago dagon "paleo-itturrixa" be ikustekua da; marmita natural bi, bata bestian jarraixan, lurpetik datorren biltzen dittuezenak; bistan da basarrixa horren arrimuan egin zala. Gaiñera, albuan dagon Zulukako sarrera ikusgarrixa ikusitta ezin da eutsi antxiñako erritualak eta erabilpenak irudikatzeko tentaldixari. Leku majikua benetan.

Bueno, gu gurera: sartu gara zulora, bere garaian entzundako korrientian billa. Koban sartuta, bertan pillatutako uran antxiñako mailla ondo ikusten da; hortik aldapan gora goiaz, eta deigarrixa egin jata galerixia estrato biren arteko kontaktuan eginda dagola. Zalantzia sartu jaku, beheko estratua artifizialki "janda" ete dagon; guk desobstrukziñua egitten egon garan lekuan be, horren aztarnia argixa zan eta goixan zuzi baten markak zeguazela esango neuke (argazkixan hartuta); ez dira egun honetan ikusi doguzen bakarrak. Olabarriko familixia topatzia lortuko bagendu (1963an, GEVekuak (...) berba egin zeben) galdetzeko moduko gauzak izango litzakez: zer etaratzen zeben leza horretatik? Ola "barri" horretan zer egitten zan badakixe? Ola "zaharra" nun ete zeguan?

Gotzon eta Antua espatuliakin biharrian geratu dirazen bittartian, Oskar prospektatzera juan da, eta ni bio laginketan jardun dot. Hauxe izan da jasotakua: 4-5 Meta, 2 Lithobius, 1 Neobisium, 1 Troglohyphantes? Saguzar txiki bi be ikusi dittudaz, Rhinolophus hipposideros itxuraz; txintxilizk eta geldi, ez dira mobidu. Amaittu dotenian, gorago dagon Kobaburu billatzera abixau naiz.

Olabarriko ruinak ikusten pixkat entretenidu eta gero, gora egin dot GPSiak lagunduta (bestela zein aklarau?). Halan be, basoko "autopistak" ez dira OruxMapsian agertzen, eta pixkat nahastian ibilli naiz. Azkenian Oskar topau dot, eta bixok gora egin dogu, Koba basarrixan ruinetara eta handik basora, Kobaburu famosua billatzera. Harrittu egin gaittu, nik uste nebana baiño polittagua. Sarrerako gelan, horma-banaketa zaharrak, aztarna modernoren bat eta kalikatak ("ofizialak" eta furtiboren bat); hortik barrura, bloke eta kolada estalagmitiko artian, galeriak miatzen jardun dogu; gorakako tximinixa batek, eta blokien azpiko hutsuniak egin jakuz deigarrixen. Horman marka baltzak be, ugari. Bueltatzeko gogua geratu jaku. Bio aldetik: 1 masma oso txikixa; 1 Lithobius; 4 Quaestus; 1 Quaestus itxurakua, baiña luziagua; 1 kakalardo baltza; 1 Meta. Saguzarrak 4-5 ikusi doguz, kueban sakabanatuta; Rh. hipposideros seguraski, ez dabe zirkiñik be egin.

Hortik behera egin dogu. Handik gitxira beste bixak be batu jakuz; Zulukan zentimetro batzuk aurrera egittia lortu dabe, itxuria. Gizaburuko herriko tabernan merianda lasaixa egin dogu. 

(...)

2022/11/20

Behaketan

 


221120: Oier.

Bizimodu familiarrak halabeharrez etxera lotu nauenez, Armintxe ondoan bizitzeak baditu abantailak eta asteburu euritsu hau sistema hidrologikoaren portaera behatzeko baliatu dut. Oraingoan (zorionez) trop pleina ez da aktibatu, baina ohi bezala, behaketak datu interesgarriak biltzeko balio digu. Izan ere, Armintxeko anomaliaren eragile nagusia (hondakin artifiziala) kenduta, bertako uholdeetan zeresan handia dute bailaran naturalki pilatutako materialek eta haien saturazio mailak, drainatze bideen efizientzia baldintzatzen duten neurrian. Horrenbestez, prezipitazioen eta ubideen betetze/hustutze erritmoak erkatzeak, sistemaren portaeraren gaineko informazio interesgarria ematen digu, bai uholde-errejimenaren gainean, baita prebisioak egiteko aukerari buruz ere.

2022/11/13

Jungitu mendixan


 221113: Xabi, Antua, Oier.

(...) endoskopiaren ostian, ikusittakuak eta bertako haize korriente aldakorrak koladian atzian ganorazko galerixa bat egon leikela pentsauarazten deskue. Horretara, kontu haundiz, (...) gorputza dibertikuluan sartu eta burua pixkat aurreratzeko moduan. Segidu biharko da ba.

Biharra banaka baiño egin ezin danez, beste klaseko ikustaldixetan ibiltzeko astixa izan dot. Zehazki, biokorrosiñuak eragindakuak izan leikezen aldaketa geomorfologiko pare bat topau dittudaz: sapaixan kondentsaziño kupula bat (beheian lixibiauen arrasto eta guzti) eta espeleotemen higadura diferentziala, garai bateko zoruan markatik gora eta behera.

Jungitu mendixan behera, Jentilkobatik pasau eta kamiñotik hurre oin dala gitxi lokalizautako, eta oindiok katalogau barik dakagun zuluan sartu gara (...). Zulo "gaztia" da; estrato horizontaletan bildutako betegarri kuaternarixua (?) beheko drenajeren batetik hustutzen hasi dala emoten dau; hormak lokatzetan eginda dagoz, bustitze/legortze zikluen eragiñez zartauta; bloke haundi batzuen artian, esplorau bako zonan sartu gara: gelatxo bat, eta drenajian punto terminala, halako zuluetan normala izaten dan modura, sedimentuz guztiz blokeauta. Zulo majua: (...) itzultzen garanian hamen be topo egittia mereziko dau, eta biharbada bio laginketatxo bat egitteko aprobetxau: miriapodo eta masma batzuk ikusi dittudaz, baiña hárek jasotzeko poterik ez! Dana dala, kanporakuan Neobisium bat ikusi dot eta, hori bai, eskutan hartu eta kanpora etara ahal izan dot.

2022/10/29

2022ko Ondarearen Europako Jardunaldixetan

 


221029: Antua, Oier.

Aurtengo Ondarearen Europako Jardunaldixetan, Uhagon Kulturguneak antolatutako txangoan parte hartu dogu, Artibai Mendigoizale taldiakin batera, Gabaro aldeko sekretu batzuk ezagutarazteko. Jente talde politta bildu da, nik uste nebana baiño haundixagua behintzat: ez da arrarua halako kontuetara jente gitxi agertzia -gure errekorra nekez hautsiko dau iñok, baiña: behiñ pertsona bakarrari emon gentsan hitzaldixa!-. Plazerra izan da, beraz, jente motibauan artian ibiltzia: entzutzera mugatu ez diranak, aktiboki parte hartuz! Guk guria bota dogu-eta, baiña hango batzuk be kontu interesgarrixak zittuezen esateko. Horrenbestez, juan-etorriko barriketan, danok bueltau gara etxera lehendik genkixana baiño gehixago jakinda. Horixe da-eta kontua.

Boluko zubixan bertan hasitta, Eneko Arratek Markina-Xemeingo antxiñako ekonomian kokatu gaittu, bertako jentia mendittik eta oletatik zelan bizi zan ulertzeko gakoak. Txiri-txiri goraka juanda, geldialdi estrategikuak eginda, beheko baillarian gaiñeko ikuspegixak lagunduta hobeto hartu doguz azalpenok. Halaxen allegau gara herri basuen parajera, arboladixan eta paisajian -eta aldaparan!- alde nabarmena igarritta: hortik aurrera, garai bateko meatziak eraldatutako lurretan sartu gara, gaur egun -lehen ez bezala-, Naturiak bardinduta eta edertuta. Hor hasi da ADESekuon partia: ikerketa espeleologikuari buruzko lau azalpen orokor emon eta gero, bertako geologia, biologia eta lurpeko barrunbeen gaiñeko informaziño zihetza emon detsegu entzuliei, irudi batzuekin lagunduta. Jentiak galdera asko egin dittu, bai bertakuak, baitta kanpoko herrixetatik etorrittako hainbat lagun be; gaixak interesa piztu daben seiñale!

Esperientzia ona, eta errepikatzeko gogoz! Karstari dagokixonez, badakagu zer kontau-eta.

P.D: aipu berezi bat jardunaldi honetan ezagutu edo/eta desbirtualizau doguzen speleo lagun birendako. Jabi Aranguena, Pepetxori buruzko gure informatzaille prestua, eta Fernando Urizar osagillia, Bizkaiko Espeleologia Taldeko kide ohia eta espeleourpekarixa.

2022/09/25

Alienor 2022 Jardunaldiak

 220925: Oier.

Eretan, Alienor 2022 Jardunaldietan. Bertan pilatu den speleo jende-saldoa baliatuz, argitaratu berri dugun liburuaren aleak banatzera joan gara: kortesiazko 7 ale Zuberoa-Biarnorako, 26 ale ARSIP liburudendarako, 13 ale FUE eta Agiro taldeetako lagunendako. Bide batez, goiza lagunak ikusteko eta bertako ekitalditxo batzuetan egoteko probestu dugu. Herriko ikuskizun aretoan posterrak eta Crochet, Guiraud, Dole, Fage, Trouve eta Maestracciren hitzaldi/audiobisualak ikustera joan naiz eta, hara nolako sorpresa hartu dudan, areto horretan euskal speleo historiaren pieza garrantzitsu batzuen erakusketa iraunkorra dagoela deskubritu dudanean: Cosynsen 1950ko gindaxa (Lepineux leizearen lehen exploraziokoa), Queffelecen 1953koa (La Verna deskubritu zen espediziokoa) eta Marcel Loubensen gorpua ateratzeko erabilitako zerraldoa. To!




 

Herriko festen aretoan, liburu eta material saltokiak zeuden. Ez naiz horrelakoetara joateko zalea (dena erosi nahi izaten dut, eta ezin!) baina liburuaren hartzaile gehienak bertan nituen, besteak beste Alain Dole GSHPko laguna. Haren postuko gauza eta paperen artean Norbert Casteret handiaren gauzak zeuden, enkantean lortutako materialak. Hari galdetuta jakin dut material horren jatorria: Castereten heriotzaren ostean, alabei bere artxiboaren etorkizuna erabaki beharra egokitu zitzaion. Aitak DENA gordetzen baitzuen: hasi esplorazio egunkarietatik, eta segi argazki, hitzaldien erreferentzia, argitalpen eta bestelako materialetatik. Frantziako eskualde pila bat, eta atzerrikoak ere bai: tartean Euskal Herria, Espainia eta Afrika. Dozenaka milaka paper. Zer egin? Lehena, inbentario bat egitea izan zen: materialak sailkatu, eta loteak egin. Jarraian, lote horiek interesa izan zezaketen espeleologoei eskaini; horrela, adibidez ARSIPek Larrari buruzko materialak erosi zituen, GSHPkoek Midi aldekoak... Gero, material duplikatuak-eta, handik eta hemendik saltzen dabiltza; eta horrela, zatika eta pixkanaka, Castereten artxiboek bere lekua aurkituz doaz, gehien estimatzen duten pertsonen eskuetan: tokian tokiko espeleologoenak, alegia. Eta hara non gaur, Alainen eskutik, nik ere nire aletxoa jaso dudan: Norbertek ateratako argazkia, erakusketa baterako muntatua, atzean bere eskuz idatziriko oharra duela. Arraioa, zirrara eman dit! Espeleologoa ez den norbaiti azaltzekotan, esango nuke hau, zinema mundura ekarrita, Charles Chaplin, Alfred Hitchcock edo Anthony Hopkinsen autografo bat eskuratzea bezalakoa dela. Baditut handik eta hemendik jasotako opari berezi gehiago; eta pentsatu dut, badela garaia modu polit batean tolestu eta antolatzeko. 



Eta beno! Ea gaurko jardunaldi honekin "speleo de salon" denboraldia amaitutzat ematen dudan, lurpeko zuloetan ibiltzea zer den ahaztuko dut bestela!


 



2022/09/22

Zubiburuan, saguzarretan

 220920: Oier.

Zubiburua, udazkeneko trantsizio garaiko laginketa.

Illunabarra 20:10. Eguraldi freskoa, oskarbi.

Grabaketa 15'tako zatietan egin dut, geroko kodifikazioa errazteko (45'tako artxiboak astunegiak dira > haiek irekitzen denbora asko, eta blokeoak). Gainera, tripodearen aukerak baliatuz, mikroa haitzuloaren 3 sarreretarantz 45º inguruko inklinazioarekin jarri dut, barruko saguzarrak hobeto hartzeko; honek agian kanpotik ibiltzen diren Miniopterus gutxiago detektatu izanaren eragina izan dezake.

Mikroa 20:00etan ireki dut. (...) Aldaketa klimatikoa dela eta, beste garaietan egiten ari garenarekin parekatuz, laginketa hau ere aurreratu dugu (iaz arte urrian egiten genuen). Iazkoarekin konparaturik, aktibitate profilak (...).

2022/09/14

14. EuroSpeleo Forum / XI Espainiar Kongresuan

 

Argazkia: Espeleofoto

220909-11: Oier.

14. EuroSpeleo Forum / XI Espainiar Kongresuan. Astean zehar Kantabrian izandako ekitaldien ostean, azken 3 egunak, akademikoagoak, Burgosen izan dira. Arkauteri buruzko komunikazioa ostiralean aurkeztu nuen, eta bezperan heldutako liburuen aurkezpenarekin osatu ahal izan genuen; kanpoan mahaitxo bat ipini nuen, CEC, Galiziako Federazioaren eta Victor Ferrerren stand bikainen artean, eta ale batzuk saldu genituen (asko ez: 9, zehazki). Gainera, aldez aurretik salduak ziren beste 6 ale banatzeko aprobetxatu nuen; hemendik aurrera, beste erosleei eta EEE-ko kideei aleak helarazteko lan atsegina dator.

Kongresuari berari buruz, betiko legez atsegin eta estres nahaste berezi horrekin bizi izan dut: espeleologo askorekin egon -batzuk lehendik ezagunak, eta askoz ere gehiago berriak-, txartelak eta kontaktuak barra-barra trukatu, bereziki norbere interes bereko gaiak lantzen dituenekin. (...) Bestalde, justu liburuekin nengoelako saguzarrei buruzko hitzaldia galdu nuen, eta quiropteros.org eta SECEMU elkarteen webguneak miatu behar ditut, ADESen egiten ari garenakin bateragarria ote den ikusteko.

Hitzaldiak bisitekin osatu dira, eta niri Fuentemolinos eta Atapuerca egokitu zaizkit. Denak espeleologoak ginenez, bisita turistikoez gaineko hainbat "extra" izan ditugu, bai azalpenen aldetik, baita normalean bisitatzen ez diren lekuetara joanez. Fuentemolinosekoa Natalia Niphargus taldeko kidearen eta Sergio Blanco "Beloaventura" enpresako gerentearen gidaritzapean egin genuen, eta lurpeko ondarearen kudeaketa eredu oso interesgarria begitandu zitzaidan, espeleologoek bultzatua eta kudeatua, Administrazioaren parte hartze eta babesarekin. Noiz ailegatu ahal izango ote gara gu horra?? Alegia: politikoak konbentzitzea zientzia eta turismo jasangarria bateragarriak direla, eta herriarendako etekin ekonomikoak ekarri ditzaketela.

Bigarren bisita, Atapuercakoa, Edelweiss taldeko Ana Isabel Ortegak -agian, jardunaldi hauetan gehien inpresionatu nauen pertsona- eta Miguel "Choperas"ek egin digute,  bertako gidarietako batekin. Silo, Peluda, Trinchera, Fantasma, Dolina, Galeria... Zer esan? Txunditua, bai gunearekin dimentsio eta historiarekin, bai bertatik ateratzen ari diren informazio kopuruarekin, eta baita kudeaketa ereduarekin. Esan beharrik ez dago, espeleologoek tinglatu guzti honetan pisu handia dutela, eta gestio taldearen parte direla hasiera-hasieratik, ardura handiak hartuz. Badugu nora begiratu bai, Bizkaiko egoera hobetzeko!

Oro har, esan dezaket informazio interesgarriarekin gainezka etorri garela (...), baina garrantzitsuena, adiskidetasun berriak egitea eta lehengo harremanak estutzea izan dela. Arkauteren liburuaren hasierako aipua jarraituz!

"Izan ere, garrantzitsua deritzot espeleologia taldeen arteko loturak estutzeari. Baina elkartasun hori adiskidetasun pertsonaletan oinarritu behar da, ez federazio ofizial batean. Egia esan behar badizut, gauza ofizial guztiei usain txarra hartzen diet". (Arkauteren gutuna Edelweisseko Jose Luis Uribarriri, 1956ko uztailaren 4a).

PD: asteburu ederra izan da, beraz. Baina xelebreena, nire ostatuaren eta Forum Evolucion aretoaren artean zegoen Sandro taberna ezagutzea izan da. Kongresuko lau lagun sartu ginen bertan, une ezberdinetan, eta laurok ahozabalik itzuli ginen. Gero jakin dugu ez garela bakarrak izan, eta hain zuzen ere bezeroari ematen zaion tratu finarengatik dela famatua taberna hori. Gomendagarria oso, ahaztu ezin den esperientzia epikureoa!

2022/08/23

Espeleología de calidad

23-08-2022   Santi

Hace poco he tenido un encuentro desasosegante con un colega al que conozco desde hace muchos años. Se trata del veterano espeleólogo Humberto Alvarez, con quien me he topado en una txozna de las fiestas de Bilbao.

“Qué tal en el grupo?”, me dice.

Le comento que en el ADES estamos muy ilusionados con diversos proyectos científicos y de colaboración con expertos en varias facetas de la espeleología.

Noto que me mira con desdén. Después, lanza esta singular afirmación:

“Yo, últimamente, sólo hago espeleo de calidad”

Aunque presiento que no capto de forma adecuada el sentido de lo que intenta decir, le digo ingenuamente que nosotros también hacemos espeleología de calidad, conectando con las diversas vertientes científicas de la actividad. Humberto, como quien alecciona a un novato, me espeta:

“Estás completamente equivocado. La espeleo de calidad es la que se hace sin presencia ni influencia de todos esos “expertos” que dices: arqueólogos, geólogos, murcielagueros, gentuza de patrimonio y medio ambiente y todos sus monaguillos”.

El comentario me deja anonadado. Por un momento intuyo que puede ser consecuencia de los efectos del cachi de kalimotxo que se está metiendo entre pecho y espalda. Sin embargo, Humberto se encarga rápidamente de sacarme de dudas:

“De hecho, la calidad de la espeleo se mide en base a la lejanía en la que te encuentras de todos esos soplagaitas y cantamañanas. Cuanto más fuera de su alcance estés, mayor calidad de la que podrás disfrutar”.

El tono que usa es tan desaforado que le pregunto por los motivos que le impulsan a llegar a semejante conclusión. Me larga la interminable lista de agravios que ha sufrido, ocasionados “por esa banda de ineptos”, como él dice, y de la que capto unos ejemplos.

Una vez su grupo conectó con un entendido en arte prehistórico para analizar “unos garabatos pintarrajeados” (según señala) que habían descubierto en la pared de una cavidad. Para el siguiente fin de semana ya les habían cerrado la entrada con una verja de acero inoxidable. “Menos mal –cuenta- que conocíamos otra boca, y pudimos proseguir la exploración. De paso, nos echamos unas buenas meadas delante de las pinturas de marras”.

En otra cueva ampliaron un orificio soplador y avanzaron entre sedimentos compuestos por una perfecta acumulación de capas de extraña composición y color. Llamaron a un iniciado en geología que les dijo que aquello era “muy interesante”. Poco después les cayó una enorme bronca por “destruir un yacimiento de pruebas geológicas de valor incalculable”.

En otra cavidad, la O-590, se encontraron con una colonia de miles de murciélagos, y dieron el parte a un biólogo. En breve, recibieron una misiva del departamento medioambiental del Gobierno en el que se les prohibía terminantemente la entrada a la cavidad para preservar a los bichos, con amenaza de onerosas sanciones si incumplían la normativa.

Humberto tenía, al parecer, motivos para estar un poco cabreado. Pero todo eso no fue lo peor, sino la experiencia vivida en el caso del “truño de Neanderthal”, como él lo llama. En una cavidad habían descubierto un gran número de huesos y comunicaron el hallazgo a arqueólogos y paleontólogos. Estos no dieron mayor importancia a los restos, pero en una salita contigua hicieron el hallazgo del siglo: un descomunal truño o, como ellos denominaban, “coprolito”, y que atribuyeron a algún homínido. Inicialmente, a un Neanderthal.

“No deja de ser un descubrimiento sorprendente”, le comenté a Humberto.

“Ya, pero tú no sabes la verdadera historia de aquel truño”, me dijo mirándome fijamente con cara de misterio.

A estas alturas no sé si creerme todo lo que me explicó a continuación. Al parecer, en una exploración varios años atrás hicieron un copioso hamaiketako antes de entrar en la cueva. A Humberto le entró el apretón y plantó en un rincón de la galería aquel formidable mocordo.

El tiempo hizo lo demás. Según señala, “en la cueva se produce un proceso ultrarrápido de fosilización, -cosa de la que no se han enterado esos soplagaitas- y poco después era como si el chorongo llevara allí miles de años”.

Humberto estaba seguro de que “aquellos expertos” no tardarían en darse cuenta de lo que se traían entre manos. Inicialmente se partía el culo de risa con la situación, pero más tarde se puso nervioso cuando le llegó una noticia inquietante: el equipo de arqueólogos se estaba enfrascando en un proyecto europeo de más de un millón de euros para el análisis del coprolito.

“Decidí que les tenía que contar la verdad. Me puse en contacto con el jefe del equipo diciéndole que tenía algo importante que comentarle acerca del coprolito.”

Desde luego, no esperaba lo que vino a continuación. Sin darle pie a dar ninguna explicación ni nada, el jefe le dijo en tono de cabreo:

“Ya sé lo que me vas a contar, que la muestra está contaminada”.

Humberto se quedó atónito, sin entender lo que el arqueólogo pretendía decirle. Este continuó:

“Sólo a un espeleólogo ignorante se le ocurre orinar encima de un valiosísimo resto arqueológico”.

Entonces a Humberto se le iluminó la mente. Me dice:

 “Efectivamente, cuando acabo la faena tengo la costumbre de regar el tordo con un buen chorro de meada. Manías que tiene uno, ya sabes”.

  

El jefe continuó con su tono acusador:

“La contaminación de la muestra nos ha dado muchos problemas para establecer la adecuada cronología del coprolito. Puedes dar gracias a que no nos metamos en acciones judiciales contra vuestro grupo y os caiga un tremendo paquete.”

“En ese momento decidí que no iba a contarle nada”, añade Humberto.

“Y qué, ¿ya han emprendido el estudio?” le pregunto.

El colega apura el cachi de kalimotxo y continúa. “Sí. Parece que al mocordo le han hecho una prueba de “refracción atómica”, o alguna hostia así, gastándose decenas de miles de euros, y han descubierto que el Neanderthal se había alimentado a base de león.”

“¿Qué me dices”?

“Como lo oyes. Lo cierto es que en aquel hamaiketako nos metimos una buena sarta de chorizos de León.”

Como a veces soy un completo inocente le digo, “pero eso no quiere decir que fuera carne de león, león…”

Veo que Humberto me mira con una sonrisa socarrona, y sospecho que me está empezando a vacilar… si es que todo lo anterior también no ha sido un vacile total. Miro la hora en el móvil como que tengo alguna cita y me largo apresuradamente de allí, mientras el colega pide otro cachi.

Tras el perturbador encuentro, respiro muy aliviado al volver a la confortable compañía de la gente de mi grupo, donde no se discute el valor de la ciencia y el conocimiento. Poco a poco recupero la paz y el sosiego mientras contemplo a los compañeros preparando meticulosamente los detalles de los próximos estudios científicos.

 

2022/08/21

IS-085, azken inkurtsioa


 220821: Gotzon, Antua, Xabi, Urtzi, Oskar F, Unai, Oier.

IS-085 (...) Asier Gómez Olivencia eta Adrián Pablos Fernández paleontologuekin. Asier "jefearen" arabera, printzipioz hauxe izan da kanpaina honetan egingo dugun azken inkurtsioa; halere, ez dugu oraindik amaitutzat emango, errebisoreek edo BFAk eskariren bat ez ote duten jakin arte. (...)

Nik neuk, UIS 18. kongresuko aktetan irakurri ditudan paleoespeleologia kontuak buruan, 2. solairuko paleosarreratik paleoesploratzaile posibleek utzitako aztarnen bila aritu naiz. Ez dakit irudimena bor-bor nuelako, edo zergatik, baina espeleotemek paleoitxitako gune batzuetan, paleohausketa guneak eta haiekin bat zetozen paleozatiak identifikatu ditut, guztiz mineralizaturik eta lurrarekin bat eginda. Gizakiek, animaliek eginak? Hori ez dakit, baina oso oso zaharrak ziren. Uste dut hemendik aurrerarako beste entretenimendu bat aurkitu dudala, estuasunetatik pasatzen ez naizenerako. (...)

2022/08/18

Ur emariaren kalkulu bat Paltzuaraneko leizean

ADESeko kideren batek orain dela urteak sifoiaren gainean galdutako mosketoia

2022-08-17  Zuto, Santi

Paltzuaraneko leizera jaitsi gara, eta erreka beheranzko galeria ikustera joan gara, sifoiaren gainera heldu arte. Bueltan, lehorte dezenteko baten erdian gaudenez, ur emaria kalkulatzea bururatu zaigu, tresna sinple batzuk erabiliz: gauza eramateko erabili dugun pote txiki bat eta segunduak jakiteko erlojua.

Horrela, gutxi gorabeherako datu hau atera dugu, emaria segunduko 0,15 litrokoa dela. Horrek esan nahi du egunean ia 13.000 litro ematen dituela. Esaten da pertsona bakoitzak 130 litro ur kontsumitzen dituela batez beste egunero, beraz 100 pertsonentzako adina ur ematen dabil.

Jakina, neurketarako erabilitako sistemak datua oso erlatibo bihurtzen du.

2022/08/02

18. Nazioarteko Espeleologia Kongresuan

 20724-31: Oier.

Union Internationale de Spéléologie, 19. Kongresua. Uste dut Euskal Herritik etorritako bakarra izan naizela; printzipioz neure izenean etorri banaiz ere (komunikazio bi aurkeztera), azkenean ordezkaritza pare batekin amaitu dut: batetik ADESena, Gernikako talde honen izena munduari aurkezteko; bestetik, Euskal Espeleologoen Elkargoarena, Karaitza aldizkariaren azken zenbakiaren ale batzuk bertako ordezkari nagusiei emateko.

Bakarrik etortzearen abantailak, lehenengo unetik lagun berriak egiten hasi naiz. 1200 espeleologotako maremagnum honetan, hasieran bertigoa sentitu dut: gutxitan izan naiz speleo bileretan, eta beti euskal eremuan izan da. Halere, jende adeitsu asko aurkitu dut (frantses erara; hau da, inork ez dizu kasu handirik egiten, ezta eroso egon zaitezen saiatzen; baina era berean harremanak erraz egiten dira) eta bataz beste egunero-egunero 5-6 pertsona berri ezagutu ditut, ia nahi gabe; ni bezalako pertsona batentzat asko da hori. EEBB, Alemania, Frantzia, Erresuma Batua, Serbia, Italia, Grezia, Puerto Rico, Venezuela, Brasil, Austria, Luxenburgo, Slovakia, Suitza... Modu xelebrean, ez dut espainiar bakarra ere ezagutu (eta egon, bazeuden). Ezin konta ahalako harreman berri, beraz, eta kasu gehienetan izenik jakin gabe ere. Oso giro ona, orokorrean. Erosoa eta interesgarria, nahiz eta azkenean -hau larunbata 30ean idazten ari naiz- bildutako informazio kantitatea hain handia izan ezen, nekea gailentzen den. Eskerrak Aktei, ADESen artxiboan gordeko dugun argitalpen monumentalari: bertan, hitzaldi guztien testu osoa biltzen baita, kontsultarako material baliotsua.


 Esan bezala, hau montaje oso handia da eta antolatutako gauza pila bat dago. Nik neuk, intereseko hitzaldi asko nituenez, denbora gehiena hitzaldi aretoz areto pasatu dut; une baten erakusketa/salmenta gunera joan banintzen ere (Victor Ferrer lagunari kaso egitera), eta film laburren bat edo beste ikusi badut ere, ez naiz hemendik atera. Gutxiago, "speleo-olympics" izeneko speleokirol ekitaldietara (kontzienzia eragozpen kontuak).


 Beraz, otorduez eta kanping-gunera joan-etorriez gain, kongresuko denbora gehiena aukeratutako hitzaldietan eman dut (izan ere, ezinezkoa da denak entzutea, uneoro bospasei hitzaldi simultaneo izan baititugu, gaur goizera arte).  Esan bezala, bakoitzaren testu osoa Aktetan dugu irakurgai, baina ni ohar laburren bat eta hizlariaren argazkiak jasotzen ere saiatu naiz. Hemen doaz nire oharrak:

  1. Jean-Luc Front. Hiriguneetako kobazulo natural zein artifizialen katalogazioa eta identifikazioa, obra publikoetara begira. Orleansen kasua azaldu du, baina Lekeitio izan zitekeen.
  2. Claude Mouret, espeleologoaren psikologia topografiak egiteko estrategian. Denoi irribarrea atera dizkigun hitzaldia, norbere taldeko kideak gogoan.
  3. Silvain Yart, lurpeko barrunbeen detekziorako teknika bat. Tomografia elektrikoa ez baita metodo bakarra!
  4. Paolo Forti, erreferente handia. Bibliofiloa, eta katalogo espeleogiko zaharrena aurkitu berri eta aurkeztu diguna! "La Sicilia in Prospettiva" (1709) liburuaren barruan.
  5. Philipp Hauselmann, topo zeinuen nazioarteko unifikazioari buruz.
  6. Issam Bou Jaoude, Libanoko historiaren zati bat gordetzen duen Jeita haitzuloaren kasua azaltzen. Esan dezaket, niretzat, Libano ezohiko eran ezagutzeko aukera bikaina izan dela gaurkoa.
  7. Izan ere, bertatik etorritalo "espiker" gehiago ere izan ditugu. Adibidez Fadi H. Nader arazo batekin aurkitu zen. Lagun batek galdetu zion: zeintzuk dira Libanoko kobazulo garrantzitsuenak? Horrela ikusi zuen, herrialdearen ikuspegi panoramikoa ematen digun aurkezpen hau egin beharra.
  8. Eta oraindik ere, Issam Bou Jaoude. Libanorekin jarraituz, El Kassarat kobazuloaren kasua. Lamiñen Sistemako tamainako zulo honetan egin diren agresioak sekulakoak dira, harrobiak, presa bat, hormigoizko eraikinak. Espeleologoak, kobazuloa babeste aldera, paradoxikoki zati bat publikoari ireki nahian dabiltza. Interes handia sortu duen hitzaldia.
  9. Barbel Vogel lagun alemaniarrak CaveApp aurkeztu digu, eta nik berori buruz nuen zalantza argitzeko baliatu dut. Zer gertatzen da datuokin? Nork du haiek babesteko ardura? Nork hartu ditzake? Erantzuna: Alemaniako espeleologia erakunde nagusiak babesten ditu bai ekimena, bai datuak. Beraz, balekoa dela deritzot.
  10.  John Gunn, Karstaren Babeserako Irizpideen nazioarteko Gidaren garapenari buruz. C'est ton metier Javi Moreno!! 😉 19. Guidelinea deigarria egin zait bereziki: "kobak ez litzateke sekula mendi lasterketa edo beste edozein kirol jarduerarako erabili beharko".
  11. Barbel Vogel berriro, speleo lanaren alderdi gogorrenari buruz. Estuasunak, lokatza, hotza? Ez. Bulegoak, korbatak, kanapeak. 😅 Gure kideek ingurumen gogor horretan aritzeko entrenamendu gehiago behar dute. Hor lortzen baitira gauza garrantzitsuenak!
  12. Jure Ticar, Sloveniako haitzuloen kutsaduraren diagnostikorako eta konponketarako gakoak. EHren tamainako herri hau speleo ikerketaren sorlekua izan zen. Kutsaduraren arazoari aurre egiteko eredua ere izan dadila!
  13. Maria Laura Tirla, Rumaniako 8310 eskualdeko haitzuloen kontserbazio ekimenak.
  14. Leda Zogbi, "Luzes na Escuridao" argazki proiektu erraldoia, 5500 kmtako bidai bat eginez, Brasilgo lurpeko ondarea erretratatzeko. Ezagutzen ez dena, ezin babestu!
  15. Patricia E. Seiser, AEBetako "Wind Cave"ren adibidetik abiatuz, lurpeko eremuen babeserako erronkak. Hemen ere, kongresuan gorbata, traje eta kanape borroka egin behar!
  16. Jöerg Dreybrodt, Myanmarren lanean dagoen nazioarteko taldearen izenean. Ia dena esploratzeko dagoen leku hauen xarma izugarria da. Prospektatzea, eta kilometrotako lurpeko sareak aurkitzea, dena bat.
  17. Mouret jaunaren bigarrena. Gizon hau nire eremutik kanpoko karst asko esploratu ditu (armiarma handiegiak), eta haietako bat (Sagada, Filipinas) aurkeztu digu. Aitzindariak, hauek ere: 70 hamarkadatik hona eginiko esplorazioen bilana egiteko ordua da; eta kontrolik gabeko garapen turistikoarengandik babestu...
  18. Gunn jauna bere bigarren aurkezpena eginez. UNESCOren biosfera erreserba, geoparke etabarren azterketa, karst ezaugarrien arabera. Ondorio interesgarriak, lehendik uste genuena erabiltzeko moduko datuekin bermatuz.
  19. Josko Bozanic, Bisevo isla txiki eta ederraren ezaugarriak eta egoera soziologiko berezia azaltzen (UNESCO Geoparke batean hau ere). Kroazian, itsaso Adriatikoan.
  20. Serge Delaby belgiarra, Femenne-Ardenne Geoparkea azaltzen. Karstologoek bultzatua (eta bertakoak diren politikari biren laguntzarekin), interbentzio urbanistiko desegoki batzuen kontura. Hemen material ona dugu, inoiz Lekeition horrelako zerbait bultzatu nahi izan ezkero!
  21. Kobetatik pasatzen diren lasterketen ordez, "karstic trail" (sentiers karstiques) bultzatzea hobe. Ezagutzen ez nuen kontzeptua! Kontserbazioa eta hezkuntza uztartzeko bide interesgarriagoa, gurera ekar dezakeguna. Vincent Biot Okzitaniako esperientzia azaltzen.
  22. Christophe Gauchon, Vercorseko gure gida prestuak, UIS-en sortzaile Bernard Gèze gogoratuz. Erdipurdiko espeleologoa, baina antolatzaile bikaina!
  23. Sandra Klos lagun austriarrak, Hugo Hassinger speleo geografoaren kasu interesgarria azalduz: erreferentziazko zientzialaria, arrazoi politikoengatik ahaztua. Zilegi al da?
  24. Alain Dolé, Tarbeko laguna: Bigorran espeleologiaren bultzatzaile izandako Bernard Abadie  ("Le Sanglier du Picharrot") apaizaren biografia aurkeztuz.
  25. Maurizio Tavagnutti, Federico de Comelli von Stuckenfelden esplorazioei buruz. Gorizia eskualdea ezagutzeko aukera eman digu: garai batean austro-hungariar inperioaren baitan izandakoa, eta gaur egunean Italia eta Eslovenia artean.
  26. Luciano E. Faria, Peter W. Lunde zientzialariak Brasilen egindako ekarpenei buruz. Baita hark duela 200 urteko katalogatotako zuloak berraurkitzeko lanari buruz ere!
  27. Fadi Nader, Libanoko Sami Karkabi maisu eta aintzindariari omenaldia eginez.
  28. Maria Alejandra Perez venezuelarra, espeleologia erradikalaren alde. Espeleologiaren inguruan sortutako kultura, ikuspegi antropologikoa alegia. Gure potentziala ezagutzea, eta biderkatzea. Hitzaldi bikaina, agian Kongresu osoan ikusi dudan onena. Eta gaia, nire interes handikoa, eta bibliografian askotan aipatzeko modukoa. Perezen beste argitalpenek ere, errebisio bat merezi dute.
  29. Philippe Fleury, Diau kobazuloaren ikuspegi historikoa. Koba bakoitzak bai baitu bere historia txikia! Eta UIS Kongresuan, denak ez du goi mailako zientzia izan behar.
  30. Lionel Barriquand, Cailleverdiere haitzuloa azaltzen (Saone et Loire), Benoit Dumolinek XVIII mendean hasitako esplorazioetatik abiatuz.
  31. Jean-Yves Bigot, higanoten eta kobazuloen harremana aztertuz Faux Monnayeurs eta Protestants harpeen kasuetan (Aveyron eta Gard).
  32. Christophe Gauchon berriro ere; kongresua Savoian denez, bertako historiaren ikuspegi orokorra ematea oso egokia da.
  33. Johannes Mattes, historialari vienarra. Karstaren zientzietan bezala, Austria-Hungaria aintzindaria izan zen emakumeen parte hartzean.
  34. Stephan Kempe, Hainholtz karstean azken 50 urteetan eginiko azterketa hidrogeokimikoaen historiari buruz. Harz Hegoaldean, Alemanian.
  35. Pierre-Olaf Schut balentziarra, gai konplexua landuz: espeleologiak Frantzian duen lekua, kirola eta karstologia ikuspegietatik. Olioa eta ura emultsionatzea bezala!
  36. Jean-Pierre Buch radon gasaren auzia, ebidentziaren arabera, eguneratuz. Ondorioetako bat: haitzuloetan aritzen diren profesionalen kasuan (astero 40 ordu), gehiago ikertu behar da; baina espeleologoen aktibitate mailarekin, urtero pilatutako irradiazioen arrisku maila hutsaren hurrengoa da. Erortzearena, edo tabakoarena baino askoz ere txikiagoa.
  37. Ulrich Meyer, Riesending azaltzen (Berchtesgaden, Alemania). Gehienok istripu batengatik ezagutu genuen sare erraldoi honen zehaztapenak, eta esplorazioen egoera.
  38. Trevor Faulkner, Norvegiako eskualde batean (Hegoaldeko Nordland) ingelesek eginiko espedizioak, 1974-2011 artean. Karst txiki bat, bataz besteko espeleometriari begira, baina lan sistematikoari esker balioa hartu duena (Lomsdal-Visten parke nazionalaren sorreran adibidez).
  39. Gina Moseley, "Greenland Caves" proiektua, Groenlandian. 60 hamarkadan eginiko lehen esplorazioen jarraipena. Permafrostaren azpian egotearengatik Pleistozenotik hona ia espeleotemarik garatu ez duen karst gaztea.
  40.  Yannick Manche, Méjean causse-an espeleologo amateurren eta hidrogeologo profesionalen arteko kolaborazioa azaltzen. Neure interes bereziko gaia izanik, gero galdetu egin dut: zein izan da espeleologoen papera proiektuaren gestioan? Erantzuna: parkeko teknikariek bultzatutako ekimena izan da. Espeleologoak haien aginduetara aritu dira. Edonola ere, itxuraz ondo ateratako esperientzia izan da; baina niretako ez da eredurik onena.
  41. Jacques Chauvin, Ipar Euskal Herriko hainbat haitzulotan (batez ere Lapurdi eta Behenafarroa) jasotako lagin bioespeleologikoen bilana eginez. Bertan Iberozospeum espezie bat dago, baina oraindik ez dute argi zein den.
  42. Philippe Fosse, Capra pyrenaicari buruzko datuen bilana. Pirinio osoko aztarnategi arkeologikoen azterketa, Euskal Herrikoak barne. Espeleologoek jasotako datuekin.
  43. Lluis Domingo Mila, Garraf karsteko (Bartzelona), aire kutsaduraren monitorizazioaren datuak aurkezten.
  44. Camille Ek, Belgikako haitzuloetan hartutako datuak aldaketa klimatikoarekin, co2 eta landarediaren bilakaerarekin alderatuz. Emaitza paradoxikoak: zenbat eta landaredi handiagoa, orduan eta co2 gehiago!
  45. Elsa Berthome. Saint Marcel koban (Ardeche) zarradura egokitzea, saguzarrendako klima baldintza egokiak ziurtatze aldera.
  46. Annika K Gomell. Haize korrientearen misterioak, 😁 Hego Dakotako pare bat zuloren presio barometrikoaren neurketetan oinarrituta (Wind eta Jewel haitzuloak).
  47. Gaur, larunbata, azken eguna. Azken urteetan arkeologiari hartu diodan "tirria" gainditzen hasteko (gizakien mizkintasun txikiak baztertu behar dira, karstaren alde lan eginez!), arkeo simposiumera etorri naiz. Lehenik Natalie Vanara eta Hubert Camus entzun ditut, Otsozelhaiako zaldien panelaren egoerari buruz. Larribau galeriaren morfogenesia eta buztinaren gainean marraztutako panelaren ezaugarri materialak aztertuz. Eta, txarto ulertu ez badut, uholdeek eta kiropteroek eginiko eragina (higadura) ere aipatu dituzte. Aktetan hobeto irakurtzekoa.
  48. Angel A. Acosta-Colón, Puerto Ricoko labar artearen datazioari buruz. Karibean arte motan honen kontzentrazio handiena duen lurraldea izanik ere, orain arte ez omen da behar bezalako dataziorik egin. Zatirik interesgarriena zimarroien grafiti historikoarena egin zait.
  49. Jean Claude Staigre normandoa, Sena ibarreko craye zuloetako arteari buruz. Gouy eta Orivaleko arte paleolitikotik, Erdi Arotik pasatuz, duela gutxira arte eginiko artelan oso berezietaraino. Espeleologoek detektatutako eta arkeologoek baztertutako zeinuak barne. Zure itifalikoetan pentsatu dut, Xabi! Hemen egon beharko zinateke, zure teoriak aurkezten. Hurrengoan ADES ordezkaritza bat etorri beharko gara! 😜
  50. Jean Jacques Millet, NW Alpeetako ehorzgi moten bilakaera, Paleolitotik Brontze Arora. Bereziki, zulo txiki eta modesto baten kasuan zentratuz. Gizon hau Againdi II-ra ekarri beharko genuke!
  51. Alain Argant, Aze kobazuloko (Burgundia) hartz aztarnategiaren ikerketak azalduz (Aurtenetxekoa baino askoz ere apalagoa) eta "espeleologoak zerbaitetarako balio dugula" aldarrikatuz. Interesgarria, bertako hartz aztarnak espeleotemen datazioarekin egiten duen erlazioa. 4 espezie daude: etruscus, deningeri, spelaeus, speleaus deningerieoide eta beste spelaeus bat (azpiespeziea ez dut gogoratzen).
  52. Jean Yves Bigot, hartzen erpeen aztarnen kontserbazioan saguzarrek eragindako biokorrosioak duen paperari buruz. Hiru zuloren aztarketa konparatiboa (Mas d'Azil, Sirach eta Lare). Hasteko, harritu nau aztarna mota hau espezifikoki ikertzen duten espeleopaleontologoak egotea. Gero, korrosio hori karaitzaren gainean gertatzen dela (espeleotemak "janez") eta beraz erpekadak hortixek desagertzen direla, buztin multzoetan bakarrik iraunez. Hipotesia da noski (publikoarekin eztabaida egon da) baina hemendik aurrera kontuan hartu beharko duguna.
  53. Jean Philip Brugal, Mas des Caves (Herault) aztarnategi arkeo-paleontologikoa azalduz, hastapenetatik azken esplorazioetaraino.
  54. Nicolas Lateur, Chauvet kobazuloko hartz-erpekadak ikertzen ari den morroia. Benetan ere, badirudi arlo honek etorkizuna duela. Orain arte informazio ia guztia espeleologoengandik etorri da, baina ez da ikertu. Eta datu interesgarriak atera daitezke: etologia eta gizakiekiko harremanari buruz, besteak beste. Hizlari honek, erpekadak beste aztarna paleontologikoen maila berberean ezarri ditu, garrantziari dagokionez.
  55. Aurkezle berak, Aldène (Herault) koban agertutako hiena aztarnetatik abiatuta, animali honen etologiari hurbilketa. Kontzeptu berria ikasi dut: bioglifoak (erpekadak, akabatutako hormak, oheak...). Hartzarenak ezagunak badira ere, hienek ere badituzte bioglifo propioak (eta koprolitoak, barra-barra!). Ikertzen ari den gaia da, edonola ere. Jarraitzeko modukoa. 


 Neure hitzaldiei buruz (bat eta bi) esan dezaket ondo atera direla. Baina -novatada- hona ekarri dudan material guztia gazteleraz izan da. Izan ere, baseak irakurri nituenean, argi eta garbi adierazia zegoen kongresuaren hizkuntza ofizialak lau zirela (ingelesa, frantsesa, gaztelera eta alemana). Baina praktikan... hemen gehiena, alde handiarekin, ingelesez aurkezten da; gutxiengo bat frantsesez ere bai; gazteleraz, lau komunikazio bakarrik zeuden; eta alemanez, bat ere ez. Lehenengoa (gestioarena) prestatua nuen bezala eman dut; baina panorama ikusita, bigarrenerako (Arkauterena) diapositibetan ingelesezko azpitituluak sartu ditut, azalpenak nire "broken englishez" eginez. Eta horrela hobeto. Hurrengorako (iraileko Eurospeleoforuma barne) kontuan hartzekoa.

Halako kongresuetako "B aldea" be ezagutzeko aukera izan dut, bertan bolondres lanean ari diren lagunen bidez. Baita hemen ere txakurrak ortozik dabiltzala: badira "listo" batzuk, ondo identifikaturik, "argitalpen injeniaritzan" aritzen direnak: aktetan argitaratzeko argitalpenak bidali, baina gero aurkeztera etorri ez; edo artikulu sinatzaile multipleak (zure artikuluan autore bezala sartzen banauzu, nik zu nirean sartuko zaitut kurrikulumean argitalpenak biderkatzeko). Eskerrak "chairmen"ak tontoak ez direla...


 Kasualitate barregarriak ere izan dira:
    • Eguastenean egindako mendi-irteeran (Vercors, Sornin, Berger, Sassenage) hiru lagunen artean 33 zenbakiaren balio kabalistikoa ikusi genuen: bi 33 urterekin hasi ginen speleo egiten, eta besteak 33 urte zeramatzan.
    • Alemaniar eta luxenburgar ezagutu berriekin nengoela, hara non agertzen den haien lagun bat. Ea nongoa naizen, eta euskalduna, eta berak EHn dagoen bat ezagutzen duela eta nor izango, eta... Johannes Mattes zen, Simoneren laguna! Bertan ikusi beharra nuen pertsona bakanetako bat.
    • Une tonto batean, belartzan eserita, ume txiki-txiki bat etortzen zaigu, eta harekin jolasten hasten naiz, bere aitaren (mutil gazte baten) begiradapean. Une sinpatiko bat, besterik gabe. Eta biharamunean, harekin berbetan nagoela eta non konturatzen naizen... aita gazte hori Robbie Shone argazkilari ultrafamatua dela!

Hortik aurrera dozenaka lagun, hizketaldi eta une gogoangarri: kanpalekuan, bidean, tabernan, kontzertuetan, belartzan.... 27 kg euskal speleo argitalpen banatu ditut. Denboraren kapsulan  euskarazko mezua ere sartu dut. Alde akademikoa amaitu da. Gaur, zapatu iluntzean, afari erraldoia eta parranda; eta bihar goizean, UISeko lagunek asanbladan dabiltzala, lagun berrietako batekin Aude aldera egingo dut, eta gero han zerbait bilatuko dut EH-ra poliki-poliki itzultzeko.